ရခိုင္သားမ်ားအားထားရာ

===========

ရခိုင္နိုငံသမိုင္းသစ္ ဘီစီ-၃၃၀၀-မွ……ေအဒီ-၂၀-ရာစုထိ.. နိဒါန္း လူမ်ဳိးတစ္မ်ဳိးသည္ လြတ္လပ္ေသာ လူမ်ဳိးတစ္မ်ဳိးအျဖစ္ ကမၻာတြင္ဆက္လက္တည္တန္႔ေနလိုပါက မိိမိိတို႔သမိိုင္းကို ေကာင္းစြာသိထားသင့္သည္။ သိေအာင္လည္းႀကိဳးပမ္းသင့္သည္၊ လူတို႔သည္ တိရိစၦာန္နွင့္မျခားေသာ အရိုင္းအစိုင္းဘဝမွ အခုဆိုရင္ အနုျမဴ၊ ၿဂိဳလ္တု၊ ဇီဝလက္နက္၊ စေသာသိပၸံေခတ္ေရာက္သည္အထိိ တုိးတက္လာခဲ့ေလၿပီ၊ လူ႔ေလာကႀကီး ဤသို႔တိုးတက္လာသည္ဆိုေသာ္လည္း ကမၻာ့နုိင္ငံအားလံုး တညီတညြတ္တည္း တိုးတက္လာသည္ကားမဟုပ္ေပ၊ တခ်ဳိ႕နိုင္ငံမ်ား ေခတ္မွွီတိုးတက္ေနၾကေသာ္လည္း တခ်ဳိ႕နိုင္ငံမ်ားမွာမူကား ထိုမွ်ေလာက္မတိုးတက္ဘဲ ေခတ္ေနာက္က်က်န္ေနေသးသည္၊ ဤသိို႔ျဖစ္ရျခင္းမွာ မိမိသမိုင္းနွင့္ မိမိပတ္ဝန္းက်င္သမိုင္းကို သိျခင္း၊ မသိျခင္း၊ သမိုင္းေပးအေျခအေနနွင့္ ကိုက္ညီေအာင္လုပ္နိုင္ျခင္း မလုပ္နိုင္ျခင္းတို႔အေပၚတည္မွီးလွ်က္ ဤသို႔ိတိုးတက္မႈ ကြဲျပားေနျခင္းပင္ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာကား လူတိို႔၌မိမိအေၾကာင္း မိမိအေျခအေန မိမိသမိုင္းကိုသိရန္မွာ ႀကီးမားေသာတာဝန္တစ္ရပ္ျဖစ္ေပသည္၊ ထို႔ေၾကာင့္ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔မွာလည္း ရခိုင္ျပည္နွင့္ရခိုင္လူမ်ဳိး ကမၻာ့အလယ္မွာတင့္တင့္တယ္တယ္ရွိေနသည္ကို ျမင္ခ်င္ၾကားခ်င္လွ်င္ ရခိုင္သမိုင္းကို အမွန္အတိုင္းသိရွိေအာင္ ႀကိဳးပမ္းရမည့္တာဝန္မွာ မလြဲမေသြေဆာင္ရြက္ရမည့္တာဝန္တစ္ရပ္ျဖစ္ေပသည္။ ရခိုင့္အတိိတ္သမိုင္းျဖစ္ရပ္မ်ားသည္ကား မွတ္သားဖြယ္ ဂုဏ္ယူဖြယ္မ်ားအျပင္ သင္ခန္းစာယူစရာ လိုက္နာစရာမ်ား၊ အခ်က္အလက္မ်ားနွင့္ ျပည့္နွက္လွ်က္ရွိသည္၊ သို႔ေသာ္ ရခိုင့္သမုိင္း ရခိုင့္ယဥ္ေက်းမႈ ရခိုင့္အနုပညာစသည္တို႔မွာ အနွစ္(၂၀၀)ရွည္လွ်ားေသာ လက္ေအာက္ခံကၽြန္ဘဝ ေလာင္းရိပ္ေအာက္၌ ေမွးမွိန္ခဲ့ရသည္၊ သံုမံႈခဲရသည္၊ ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့ရသည္၊ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ရခိုင္လူငယ္မ်ားဆိုလွ်င္ ဗမာ့သမိုင္းကိုပင္ ကိုယ့္သမိုင္းထင္လိုထင္၊ ကိိုယ္သမိုင္းကိုယ့္ယဥ္ေက်းမႈကိုပင္ ဗမာ့သမိုင္းဗမာ့ယဥ္ေက်းမႈထင္လိုထင္၊ အလြဲလြဲအမွားမွား၊ ဂေယာင္ေခ်ာက္ရွား အိုနင္းခြက္နင္းျဖစ္ေနၾကရသည္မွာ အလြန္ပင္ဝန္းနည္းဖြယ္ျဖစ္ပါသည္။ ဤအရာကို အခ်ိန္မွီမကုစားနိုင္ပါက သမိုင္းအတိုင္းတာ၏ မၾကာေသာအခ်ိန္တြင္ ရခုိင္ျပည္ေရာ၊ ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ားပါ ေပ်ာက္ကြယ္ရေတာ့မည္မွာ၊ ေသခ်ာလွေပသည္။ ဤသို႔အေရးတႀကီးလိုအပ္ခ်က္ကို တစြန္းတစျဖည့္ဆည္းနိုင္ရအလို႔ငွာ ဤသမိုင္းသစ္ကို ျပဳစုထုပ္ေဝလိုက္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္၊ ရခိုင့္လူ႔ေဘာင္အဖြဲ႔အစည္းမ်ားနွင့္ ပတ္သက္၍မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ့ၾကေသာ၊ သမိုင္းဆိုင္ရာ၊ အေထာက္အထာတုိ႔ကားမ်ားစြာရွိၾက၏ ေက်ာက္စာွ ေပစာ ပရပိုုက္စာ ေခါင္းေလာင္းစာ မင္စာ စသည္တို႔ျဖစ္ပါသည္၊ သမိုင္းမွတ္တမ္းအမ်ဳိးမ်ဳိးအစားစားရွိ၏ အေရးေတာ္ပံု ဧခ်င္း ရာဇဝင္လကၤာ၊ ရာဇဝင္သာျခင္း၊ ရာဇဝင္က်မ္းစသည္တို႔ျဖစ္ပါသည္။ ွ ဘီစီ…၆၀၀၀….ခန္႔အစျပဳ၍ ရခိုင္ျပည္၌ ရခိုင့္လူ႔အဖြဲ႔အစည္း စုေဝးစတင္ေနထိိုင္လာခဲ့ၾကပံုကို အဒူမင္းညိုေရး ရခိုင္မင္းသမီးဧခ်င္း၌ -ဧ……ဧကလည္းဧတံု၊ တစံုမက္မက္၊ ေခၚခိုက္ခတ္လွ်က္၊ ဆတ္ဆတ္လြန္ေလ၊ အေထြေထြတည့္၊ အေရနိုင္ဘဲ၊ ဝမ္းလွ်င္ကြဲမွ်၊ သဲထဲပူပန္။ ဝွန္တံုၾကက္သီး၊ ေဘးႀကီးေဘးလွ်င္၊ ပ်င္မွ်ျပည့္လႈိင္၊ အဆိုင္ဆိုင္တည့္၊ ရခိုင္မည္သာ၊ မဟာသမတ၊ ခတၱိယ၏၊ ဆက္မွတသြယ္၊ အႏြယ္ကိုပ၊ ေနလပံုစင္း၊ ထြန္းပလွ်င္းဟု၊ သတင္းစကား၊ နာသာမ်ားနွင့္၊ ထ့ံပါးကေသာ္၊ သားကိုေမ်ာ္၍၊ မယ္ေတာ္ရွင္မ၊ က်ဴးပါကလွ်င္၊ ဟူ၍၎- ထိုသမတအႏြယ္ေတာ္မ်ား ရခိုင္ျပည္ကိုစတင္ထူေထာင္စဥ္က လြယ္လြယ္ကူကူတည္ေထာင္နိုင္ခဲ့သည္မဟုတ္၊ လူရိုင္တို႔ရန္၊ သားရဲတိရိစၦာန္တုိ႔၏ရန္နွင့္ ခက္ခက္ခဲခဲရင္ဆိုင္ကာ တည္ေထာင္လာခဲ့ရသည္၊ ဤသည္ကို ရခိုင္ရာဇင္လကၤာ၌---’’သိၾကားလက္နက္ထိန္ထိန္ထြက္သည္၊ စက္ၾကာအေရာင္ဝင္းဝင္းေျပာင္နွင့္၊ ေတာေတာင္ခိုးမွီ၊ အလဇၨီဘီလူး၊ သားစားၾကဴးကို၊ ဂုဏ္ထူးအာဏာ၊ ဘုန္းမိုးျ်ဖာ၍၊ လိုရာေအာင္ျမင္၊ ေအာင္ၿမိဳ႕ဝင္၍၊ ေခၚတြင္ရခိုင္၊ ခုတုိင္မပ်က္၊ ေမာ္ကြန္းထြက္၍၊’’ဟူ၍၎။ ရခိုင္ျပည္၌စိုစံခဲ့ေသာမင္းဆက္ေပါင္း (၁၉)ဆက္မွနန္စံမင္းေပါင္း(၂၅၈)ေယာက္တိို႔သည္ နန္စံနွစ္ေပါင္း(၅၁၀၀)ခန္႔အုပ္စိုးခဲ့ၾကသည္၊ ဤမင္းမ်ားတည္ေထာင္စိုးစံခဲ့ေသာ ၿမိဳ႕ေပါင္း(၂၀၀)ရွိခဲ့သည္။ ၎ၿမိဳ႕မ်ားကို ဂစၦပနဒီ(ကုလားတန္)ျမစ္၏၊ ဝဲယာတဘက္စီတြင္၊ (၁၉၉)ၿမိဳ႕ခန္႔စီ တည္ေထာင္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္ဟုဆိုသည္၊ ဤသည္ကိုဝါးေက်ာင္းဆရာေတာ္ေရး ရာဇဝင္လကၤာ၌ --’’အသႏၻိႏၱ၊ ခတၱိယဟု၊ ဝါသုေဒဝ၊ မင္းကစ၍၊ ဂစၦပနဒီျမစ္ကိုမွီလွ်က္၊ လက္ဝဲလက္ယာ၊ မ်ာစြာၿမိဳ႕ျပည္၊ တည္ခဲ့ေပမွ၊ ေနာက္ဆံုးက်သည့္၊ ေတဇျပင္းထန္၊ သူရတန္မင္း၊ ဆက္ျပန္လွ်က္သည္၊--’’’’ဟူ၍၎ေရးသားခဲ့ၾကသည္၊ သို႔ေသာ္ အခ်ဳိေသာသမုိင္းအေထာက္အထား မွတ္တမ္းမ်ားမွာ ဘုရင္အလုိလိုက္အႀကိဳက္ကိုေရးျခင္း၊ အမွန္ကိုအမွန္အတိိုင္းတင္ျပမႈမရွိျခင္း၊ ဒ႑ာရီဆန္ျခင္းမ်ားပါရွိေနသျဖင့္ ဤသမိုင္းသစ္ကိုျပဳစုရာ၌ ထိုကဲ့သို႔အက်ဳိးအရွိသည့္ အခ်က္အလ္မ်ားကို ဖယ္ရွားၿပီး သမိုင္းအျဖစ္မွန္အခ်က္အလက္မ်ားကိုသာ ေရြးထုတ္တင္ျပထားပါသည္။ွ ဒြါရာဝတိီနွင့္ ေရွးေခတ္ေဝသာလီမပါေသးဘဲ ။ရခိုင္ျပည္၌ ဒြါရာဝတီေခတ္ ၊ေရွးေဝသာလီေခတ္၊ ဓညဝတီေက်ာက္ေလွကားေဝသာလီေခတ္၊ ပုရိန္ေခတ္၊ ေလာင္းၾကက္ေခတ္၊ ေျမာက္ဦးေခတ္၊ စသည္ျဖင့္တစ္ေခတ္ၿပီးတစ္ေခတ္ တိုးတက္လာခဲ့သည္။ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္(ဘီစီ-၄-ရာစုတြင္)ရခိုင္ျပည္၏ ျပည္တြင္းျပည္ပ တိုးတက္မႈမ်ားစြာအရွိန္အဟုန္ရခဲ့သည္၊ ေျမာက္ဦးေခတ္သို႔ေရာက္ေသာအခါမွာကား ရခိုင္ျပည္ကိုကမၻာ့နိုင္ငံမ်ားက အေလးထားေလာက္ေအာင္ပင္ တိုးတက္စည္ကားလာသည္။ ေအဒီ-၁၆-၁၇-ရာစုမ်ားတြင္ ေပၚတူဂီ၊ ဒတ္(ခ်္)စေသာ ဥေရာပတိုက္သားတို႔သည္ အိႏၵိယ၊ မေလးရွား၊ မလတၱာ၊ အင္ဒ္ိုနီးရွား၊ စေသာနိုင္ငံမ်ားရွိ တိုင္းရင္းသားမ်ားအား စစ္ျဖင့္အနုိင္ယူလွ်က္ တစ္နိုင္ငံၿပီးတစ္နိုင္ငံသိမ္းပိုက္ကာ ကိုလိုနီကၽြန္နိုင္ငံမ်ားထူေထာင္လွ်က္ရွိစဥ္ ရခိုင္ဘုရင္မ်ားကမူ ထိုေပၚတူဂီ၊ ဒတ္(ခ်္)၊စေသာအေနာက္နိုင္ငံသားမ်ားအား ေၾကးစားတပ္မ်ားအျဖစ္၎၊ ကုန္သည္မ်ားအျဖစ္၎၊ လက္ေအာက္ခံလူတန္းစားအျဖစ္ အသံုးျပဳလွ်က္ရွွိသည္၊ တခါတရံေခါင္းေထာင္သစၥာေဖာက္လာေသာ ေပၚတူဂီတို႔ကိုမူ ဦးက်ဳိးေအာင္နွိက္ကြတ္သတ္ျဖတ္လိုက္ေသာအခါ ရခိုင္တို႔၏သတင္းသည္ အေနာက္ဘက္ဥေရာပတိုက္သို႔၎၊ အရွဘက္ဂ်ပန္နိုင္ငံသို႔၎၊ ပ်ံနွံ႔ေက်ာ္ၾကားသြားခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္လည္း(၁၈)ရာစုတြင္ စတင္နယ္ခ်ဲ႕လာေသာ အဂၤလိပ္သည္အိႏၵိယနိုင္ငံႀကီးတခုလံုးကို သိမ္းပိုက္ၿပီးသည့္တိိုင္ေအာင္ ရခိုင္ျပည္ကိုမသိမ္းဝံ့ဘဲ ေစာင့္ၾကည့္ေနခဲ့ေသးသည္။ သို႔ေသာ္ (၁၈)ရာစုဒုတိယပိုင္းသို႔ေရာက္ေသာအခါ ရခိုင္တို႔တန္ခိုးအာဏာက်ဆင္းလာခဲ့သည္၊ ရခိုင္လူမ်ဳိးတုိ႔သည္အခ်င္းခ်င္းမညီမညြတ္ျဖစ္လာသည္၊ ထၾကြပုန္ကန္မႈမ်ားေပၚေပါက္လာသည္၊ ထို႔ေၾကာင့္-၁၇၈၄-ခုနွစ္တြင္ ဗမာဘုရင္ေမာင္ဝိုင္း ရခိုင္ျပည္ကိုအလြယ္တကူသိမ္းယူသြားနိုင္သည္၊ ဤသို႔အားျဖင့္ရခိုင္တို႔ ဗမာလက္ေအာက္က်ေရာက္ေနခိုက္ -၁၈၂၄-ခုနွစ္တြင္ အဂၤလိပ္ကဗမာကိုတိုက္ရင္း ရခိုင္ျပည္ကိုပါသိမ္းယူသြားေတာ့သည္။ ၁၇၈၄-ခုထီးနန္းဆံုးရႈံးရသည့္အခ်ိန္မွစ၍ မ်ဳိးခ်စ္ရခိုင့္အာဇာနည္မ်ားသည္ အဖရခိုင္ျပည္လြတ္လပ္ေရးအတြက္ အဆက္မျပတ္တိုက္ပြဲဝင္လွ်က္ရွိသည္မွာ ယေနံတိုင္ျဖစ္ပါသည္၊ ဤသမုိင္းသစ္ကို ေရးသားျပဳစုရာ၌ မွီျငမ္းျပဳေသာက်မ္းကိုးစာရင္းစာအုပ္မ်ားကို ေနာက္ဆက္တြဲ(က)အျဖစ္ေဖာ္ျပထားပါသည္။-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+ အခန္း(၁) ေျမမ်က္နွာအသြင္အျပင္နွင့္လူမ်ုးိမ်ား ”ရွည္ျမင့္မူလ၊ ပထမက၊ ရ႒သမုိင္း၊ ဤသည့္တိုင္းကား၊ က်ယ္ဝိုင္းဆက္ဆက္၊ အေနာက္ဖက္မွာ၊ မစၦိမာနွင့္၊ ဒါကာျမစ္ေလွ်ာက္၊ ေျမာက္ကုိေတာင္ညုိ၊ ကုန္းကိုထိိခံ၊ အာသံခ်င္းတြြင္း၊ ေခ်ာင္းဆင္းေရတြက္၊ ေရွ႕ဖက္ဒိသာ၊ ဧရာဝတီျမစ္ဆီျခားကန္၊ ငဝံထိပ္ေမွ်ာင္၊ ေရွ႕ေတာင္အဂၢိ၊ ဒကၡိဏခြင္၊ ေမာ္တင္ေရလႈပ္၊ သမုတ္ဝင္ေလ၊ ရခိုင္နယ္လွ်င္၊ ဝွမ္းက်ယ္ခရီး၊ ျပည္ႀကီးဟုေက်ာ္၊ ခုတိုင္ေခၚ၏။ -------ဟုေရွးသမိုင္းပညာရွင္ႀကီတစ္ဆူျဖစ္ေတာ္မူခဲ့ေသာ ဦးပ႑ိတက ဥတိႏၷလကၤာနိဂံုး၌ေရးသားစပ္ဆိုခဲ့သည္။ ဤေရွးသမိုင္းလကၤာအရဆိုလွ်င္ ရခိုင္ျပည္၏အက်ယ္အဝန္းမွာ အေနာက္ဘက္၌ အဝန္းကိုးရာမစၦိမာေခၚ အိႏၵိယျပည္ဒကၠားျမစ္ထိ၊ ေျမာက္ဘက္ကိုအာသံနယ္အထိ၊ အေရွ႕ဘက္တြင္ဧရာဝတီျမစ္အထိနွင့္၊ ေတာင္ဘက္တြင္ ပုသိမ္ေမာ္တင္စြန္းအထိ က်ယ္ဝန္းေၾကာင္းသိရသည္။ မဟာပညာေက်ာ္ေလွ်ာက္ထံုး၌မူ ေတာင္ဘက္ကိုအုန္းကၽြန္း(ကိုကိုးကၽြန္း)အထိရခိိုင္ပိုင္နက္ျဖစ္သည္ဟုဆိုသည္။ ေျမမ်က္နွာသြင္ျပင္=……..= ရခိုင္ျပည္ကားဘဂၤလားပင္လယ္ျပင္နွင့္ ကမၻာ့အျမင့္ဆံုးျဖစ္ေသာ ဟိမဝႏၱာေတာင္ႀကီး၏ ေတာင္နွာေမာင္းတစ္ခုျဖစ္ေသာ ရခိုင္ရိုးမေတာင္ၾကးရွိ ရွည္လွ်ားသည့္ကန္းေျမာင္းေဒသျဖစ္သည္၊ ေတာင္နွင့္ေျမာက္မုိင္(၄၀၀)ရာခန္႔ရွည္လွ်ားၿပီး ေျမာက္ပိိုင္းမွာအရွည္ဆံုးျဖစ္ကာ အေရွ႕နွင့္အေနာက္မုိင္(၁၀၀)ခန္႔ရွိ၍ ေတာင္ပိုင္းသို႔တျဖည္းျဖည္းေသးသြားကာ နာဂေရအငူသို႔ေရာက္သြားေသာအခါ အေရွ႕နွင့္အေနာက္(၅)မိုင္ခန္႔သာက်ယ္ေတာ့သည္။ ဧရိယာစတုရန္းမိုင္ေပါင္း(၁၆၀၀၀)ေက်ာ္ရွိသည့္ ကမ္းေျမာင္းေဒသျဖစ္သည့္္အားေလွ်ာ္စြာ ျမစ္ေခ်ာင္းေပါမ်ား၏ ကမ္းနီးကမ္းေဝး ကၽြန္းႀကီးကၽြန္ငယ္အမ်ားအျပားရွိ၏၊ ထင္ရွားေသာကၽြန္းမ်ားမွာ မာန္ေအာင္ကၽြန္း၊ ရမ္းၿဗဲကၽြန္း၊ ဖရံုကာကၽြန္းတုိ႔ျဖစ္ၾကသည္၊ ရခိုင္ျပည္၌ထင္ရွားေသာျမစ္မ်ားမွာ နတ္ျမစ္၊ ေမယုျမစ္၊ ကုလားတန္ျမစ္နွင့္ေလးၿမိဳ႕ျမစ္တိုျဖစ္ၾကသည္၊ ျမစ္အားလံုးတို႔မွာ ခ်င္းေတာင္ရခိုင္ရိုးမေတာင္တိို႔၌ ျမစ္ဖ်ားခံလွ်က္ ေျမာက္ဘက္မွေတာင္ဘက္သို႔ စီဆင္းေသာျမစ္မ်ားျဖစ္ၾကသည္၊ ၎ျမစ္မ်ားအနက္ အရွည္ဆံုးျမစ္မွာ အိႏၵိယနိုင္ငံ မီဇိုရမ္ျပည္နယ္၌ ျမစ္ဖ်ားခံေသာကုလားတန္ျမစ္ျဖစ္သည္၊ ဒုတိယရွည္ဆံုးျမစ္မွာ ေလးၿမိဳ႕ျမစ္ျဖစ္၍ခ်င္းျပည္နွင့္အိႏၵိယျပည္တို႔ ဆက္စပ္ရာနယ္စပ္၌ျမစ္ဖ်ားခံသည္၊ ကမၻာ့မိုးအမ်ားဆံုးရြာေသာေဒသတစ္ခုျဖစ္၍ အထက္ပါျမစ္ႀကီးမ်ားသို႔ စီဝင္ေသာမေရမတြက္နိုင္ေအာင္မ်ားျပားေသာ ေတာင္က်ေခ်ာင္းႀကီးေခ်ာင္းငယ္မ်ားေပါမ်ားသည့္အေလွ်ာက္ ေရတံခြန္ႀကီးငယ္အသြယ္သြယ္လည္း ျပည့္နွက္ေနသည္၊ လယ္ယာစိုက္ပ်ဳိးနိုင္ေသာ ေျမျပန္႔မွာ ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္း၌ အမ်ားဆံုးျဖစ္၍အလယ္ပိုင္းနွင့္ေတာင္ပိုင္တြင္မူ တေျဖးေျဖးက်ဥ္းသြားသည္၊ ရခိိုင္ျပည္အက်ယ္အဝန္းကား ဤမွ်မကသာမကေသး ရခုိင္တိုု႔တန္ခိုးႀကီးစဥ္ကဆိုလွ်င္ ယခုဘဂၤလာေဒ့(ခ်္) ဒကၠာနယ္ထိက်ယ္ဝန္းခဲ့သည္၊ (စစ္တပ္=တပ္မေတာ္ဦးေခါင္း) မွာေအဒီ-၁၆၆၆-ခုနွစ္ထိရခိုင့္တပ္မေတာ္၏ အေနာက္ဘက္အက်ဆံုးခံတပ္ႀကီးျဖစ္ခဲ့သည္၊ ရခိုင္ျပည္ေျပာက္ပိုင္းမွာ အိႏၵိယ၊ျမန္မာ၊ တရုတ္၊ တို႔ကုန္းလမ္းခရီသြားရာျဖစ္၍ သရေခတၱရာနွုင့္ ပုဂံတုိ႔သို္႔ အိႏၵိယယဥ္ေက်းမႈျဖန္႔ျဖဴးခဲ့ရာေဒသလည္းျဖစ္သည္၊ ေခါမ(ဂရိ) ပထဝီပညာရွင္ေတာ္လမီ ပထဝီက်မ္း၌မူ ရခိုင္ျပည္ကိုအာဂိရဟုအမည္ေပးထားသည္ကိုေတြ႔ရ၏ တိိဘက္သမိုင္းပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္သူ ေကာရာနာလ ကမူ ၁၆၀၈ ခုနွစ္တြင္သူေရးသားျပဳစုေသာ သမိုင္းတစ္ေစာင္၌ ရခုိင္ျပည္ကို ဘဂၤလားၾသရိသနယ္မ်ားပါဝင္ေသာ ေကာကီ နိုင္ငံမ်ားတြင္ေဖာ္ျပထားသည္။ လူမ်ဳိးမ်ား ရခိုင္ျပည္ကိုေရွးအက်ဆံုးေရာက္နွင့္ေနေသာလူမ်ဳိးမ်ားမွာ အသားမဲမဲပုကြကြ(Negritos)လူမ်ဳိးမ်ားျဖစ္သည္ဟုဆိုသည္၊ေရွးရခိုင္သမုိုင္းမ်ား၌၎တို႔အားရကၡိဳသ္ဘီလူး(Cannibal)ဟုေခၚစမွတ္ျပဳၾကသည္၊၎တို႔သည္ရခိုင္ျပည္၏ေက်ာက္ေခတ္ေနွာင္း(Neolithic)လူမ်ားျဖစ္ဘြယ္ရွိသည္။ေနာက္ပိုင္းတြင္ရခုိင္နွင့္တကြေသာၿမိဳ(Mros) သက္(Saks)ခ်င္း၊ ခမီ၊ဒိုင္းနက္၊ စေသာလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ေျမာက္မရပ္မွ ေရၾကည္ရာျမက္နုရာအရပ္ေဒသကိုလိုက္ရွာရင္း လမ္းအသြယ္သြယ္မွ ရခိုင္ျပည္သို႔ဝင္ေရာက္ေနထိုင္လာခဲ့ၾကသည္၊ ထိုလူမ်ဳးိမ်ားဝင္လာပံမွာဤသို႔ျဖစ္သည္။ ARYAN-အႏြယ္ဝင္ျဖစ္ဖြယ္ရွိေသာလူမ်ဳိးအခ်ဳိ႔တို႔သည္ေကာ့ကဲရွေတာင္ေျခ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ မိဇၩိမေဒသ၏ ေျမာက္ဘက္အစြန္း ပါမိယန္ကုန္းျမင့္မွ ျဗဟၼပုတၱရစေသာ ေတာင္ၾကားျမစ္ေၾကာင္းမ်ားတေလွ်ာက္ အစဥ္အတိုင္းဆင္းလာရင္း ေနာက္ဆံုးရခိုင္ျပည္သို႔ေရာက္လာၾကဟန္တူသည္။ တခ်ိန္တည္းမွာပင္ အေနာက္မဇၩိမေဒသ အေရွ႕ေျမာက္ပိုင္း မာဂဓ၊အာသံစေသာေဒသတခို၌ ေရာက္နွင့္ေနၾကေသာ မြန္ဂို(Mongolian)အႏြယ္ဝင္လူမ်ဳိးတခ်ဳ႕သည္လည္း ဟိမဝႏၱာ၏ ဒကၡိဏေတာင္စြယ္ႀကီးတခုျဖစ္ေသာ ရခိုင္ရိုးမတေလွ်ာက္ ေတာင္ဘက္သို႔ဆင္းလာၾကရာ ရခိုင္ျပည္ဘက္သို႔ေရာက္လာၾကေသာသူတို႔သည္ ရခိုင္ျပည္မွာပင္အေျခခ်ေနထိုင္လာခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ရခိုင္ျပည္ေရာက္မူလလူမ်ဳိးမ်ားတြင္ အာရိယံ(Aryan)အႏြယ္စစ္လူမ်ဳိးအခ်ဳိ႕နွင့္နွီးႏြယ္ဆက္စပ္မႈရွိသလားဟု သမိုင္းသုေတသီအခ်ဳိ႕ကယူဆၾကသည္။ ထိုင္းလင္း(Thailand)နိုင္ငံေရွးသမိုင္းအရမူ(Mongolian)အႏြယ္ဝင္တခ်ဳိ႕တို႔သည္ ရခိုင္ျပည္တြင္သာမက မ်က္ေမွာက္ေခတ္ဘဂၤလားေဒ့(ခ်္)နိုင္ငံ(Bangladesh)စစ္တေကာင္းေဒသအထိပင္ သြားေရာက္အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္ဟုဆိုသည္။ျမန္မာနိုင္ငံသမိုင္းမ်ား၌လည္းအလားတူပင္အဆိုရွိသည္။ မည္သို႔ဆိုေစ ရခိုင္ျပည္၏ ေရွးအက်ဆံုးၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ေသာ ဒြါရဝတီ ေဝသာလီ ဓညဝတီၿမိဳ႕မ်ားကိုစတင္တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ လူမ်ဳိးမ်ားမွာ အင္ဒိုအာရိယံ(Indo-aryan)အႏြယ္ဝင္မ်ားသို႔မဟုတ္ ယင္းယဥ္ေက်းမႈကို ရယူလက္ခံသူမ်ားပင္ျဖစ္မည္မွာ ယံုမွားဘြယ္မရွိနိုင္ပါ။ ရခုိင္ အမည္ရလာပံုကို ေရွးသမိုင္းဆရာမ်ား အဆိုမတူၾကေခ် ကမၻာဦးမင္းမ်ဳိးမင္းႏြယ္မ်ားမွ အစဥ္မျပတ္ဆင္းသက္လာေသာ တိုင္းႀကီး ၁၆ တိုင္းတြင္ တတိုင္းအပါအဝင္ျဖစ္ေသာ ရမၼာ့ပူရတိုင္း(ရမ္းၿဗဲကၽြန္း)ကိုအစြဲျပဳ၍ ရခိုင္အမည္ကိုရလာသည္ဟူ၍၎၊ ဗုဒၶဟးူၿဂိဳလ္ ရာဟုၿဂိဳလ္တိို႔၏ နာမ္ကိုယူ၍ ရခိုင္ ေခၚသည္ဟူ၍၎၊ အမ်ဳိးေဖာ္ျပခဲ့ၾကသည္္။ွ အခန္း(၂) ေအဒီ-၄-ရာစုမတိုင္မွီရခိုင္ျပည္ (က)ဒြါရာဝတီ (သံတြဲ) ရခိုုင္ျပည္၌ ပထမဆံုးေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ ၿမဳိ႕ျပနိုင္ငံ (City State) မွာဒြါရာဝတီ (Duaravadi)ယခုေခၚသံတြဲၿမိဳ႕ျဖစ္သည္၊ ဒြါရာဝတီကိုစတင္တည္ေထာင္သူတို႕မွာ အေနာက္မဇၩိမေဒသ (အိႏၵိယ) အသိတဥၥနၿမိဳ႕စား ဥပသာဂရမင္းသားနွင့္ ေဒဝကုမၻာမင္းသမီးတို႔၏ သားတက်ိပ္(ဝါသုေဒဝ ဗလေဒဝ စႏၵေဒဝ သူရိယေဒဝ အဂၢိေဒဝ ဝရုဏေဒဝ အဇၨဳန သဇၨနယပ႑ိတ အဂၤုရ) နွင့္မင္းသမီးေတာ္ အဥၥနေဒဝီ ) ၎ျပင္ သူတို႔အားထိမ္းသိမ္းလိုက္ပါလာေသာ သုခမိန္ျဗဟၼဏပေရာဟိတ္ိတို႔ျဖစ္ၾကသည္၊ မည္သည့္ခုနွစ္သကၠရာဇ္က စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည္ကို ယေန႔ထိအေထာက္အထားခိုင္လံုစြာမေတြ႔ရွိရေသးေပ၊ မင္းဆက္္နွစ္ဆက္မင္းေပါင္း(ရ)ပါးနွစ္ေပါင္း(၅၀၀)ခန္႔စိုးစံခဲ့သည္ ေနာက္မွလူဦးေရ တျဖည္းျဖည္းတိုးတက္လာရာ ဒြါရာဝတီမွာ နယ္က်ဥ္းလာေသာေၾကာင့္ မင္းသားမင္းးသမီးပေရာဟိတ္တို႔မွာ အေျခြအရံမ်ားနွင့္ ေျမာက္ဘက္သို႔ေျပာင္းေရႊ႕လာခဲ့ရသည္။ (ခ) ေရွးေဝသာလီေခတ္။ ။ ။ ယုခုေခတ္ေက်ာက္ေတာ္ၿမဳိ႕နယ္ကုလားတန္ျမစ္ အေရွ႕ဘက္တြင္ ထိုအခါကရကၡိဳလ္(ဘီလူး)မ်ားႀကီးစိုးလွ်က္ရွေနရာ ဆရာရေသ့နွင့္ ဝါသုေဒဝ၊ ဗလေဒဝ၊တို႔ဘီလူရန္ကိုနွိမ္နွင္းၿပီး ေဝသာလီၿမဳိ႕ကိုစတင္ထူေထာင္၏ ေဝသာလီၿမိဳ႕ေတာ္မွာ ယခုေျမာက္ဥၿမိဳ႕ေျမာက္ဘက္ေျခက္မိုင္ကြာ ရမ္းေခ်ာင္းအေရွ႕ဘက္ရမ္းေတာင္တန္းကိုေၾကာကပ္ၿပၤီးၿမိဳ႕ရိုးနွစ္ထပ္ျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားသည္၊(ေျမပံုကိုရႈပါ)ဝါသုေဒဝ ဗလေဒဝတို႔သည္ ဆရာပုေရာပုဟိတ္အား မိမိတို႕နွမေတာ္(ကဥၥေဒဝီ)နွင့္ထိမ္းျမားလက္ထပ္ကာ ေဝသာလီကိုအုပ္ခ်ဳပ္ေစ၏၊ ဤျဗဟၼဏရာဇာမင္းဆက္မွစ၍ျဗဟၼသုႏၵရမင္းဆက္ သရတန္မင္းဆက္၊ ျဗဟၼသိဒၶိမင္းဆက္ဟူေသာမင္းဆက္ေလးဆက္၊ မင္းေပါင္း(၁၆)ပါးတို႔သည္ ေဝသာလီျပည္အားနွစ္ေပါင္း(၁၄၀၀)ခန္႔အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္၊ ဤမင္းဆက္ကုန္ဆံုးေသာအခါ ဘီစီ-၃၃၂၅-ခုနွစ္တြင္ရခိုင္ျပည္ကို ဓညဝတီမင္းဆက္အုပ္ခ်ဳပ္လာသည္။ (ဂ)ဓညဝတီေခတ္။ ။ (ပထမ) ။ ။ဓညဝတီမင္းေပၚေပါက္လာပံုမွာ ဤသို႕ျဖစ္၏ ေဝသာလီနွင့္ေခတ္ၿပိဳင္ အေနာက္မဇၩမ(အိႏၵိယ)၌လည္း ေကာသမၺီ၊ ကပၸိလဝတ္စေသာ ေန ေခၚၿမိဳ႕နိုုင္ငံ(city state)မ်ားတည္ေထာင္အုပ္စိုးလွ်က္ရွိၾကသည္၊ တခါေသာ္ကပၸိလဝတ္နွင့္အျခားေသာ ဂန နိုင္တခုတို႔စစ္ၿပိဳင္ၾကရာ နွစ္ဖက္စလံုးမွာ စစ္သည္ေတာ္အေျမာက္အမ်ားအတံုးအရံုး၊ ျမင္မေကာင္းရႈမေကာင္းေသေၾကပ်က္စီးၾက၏၊ ဤျဖစ္ရပ္ကိုျမင္ေသာအခါ ကပၸိလဝတ္ ဂန နိုင္ငံ၏စစ္ေသနာပတိခ်ဳပ္ ျဖစ္သူ အဇၨဳႏ႖(Akiuna)မင္းသားသည္ စစ္ေသနာပတိခ်ဳပ္ရာထူးကိုေရာ ေနာင္မွာမိမိျဖစ္လာမည့္ဘုရင္အျဖစ္ကိုပါ မုန္းတီးသြား၏၊ ထို႔ေၾကာင့္ေနျပည္ေတာ္သို႔ျပန္မဝင္ေတာ့ဘဲ ဂစၦပနဒီ (ကုလားတန္ျမစ္) ျဖားမွတဦးထီတည္းစုန္ဆင္းလာခဲ့ၿပီး ဝသာလီၿမိဳ႕နွင့္ မနီးမေဝးအရပ္သို႔ေရာက္ေသာအခါ ေတာအရပ္၌ရေသ့အျဖစ္နွင့္တရားဒူတင္က်င့္၍ေနေလ၏။ မၾကာမွီမွာပင္ မင္းသမီးတပါးျဖစ္ေသာ ဣႏၵမာရုမင္းသမီးနွင့္ အဇၨဳႏၵရေသ့တို႔ ေတြ႔ဆံုၾကေလရာနွစ္ဦးစလံုးသက် သာကီဝင္(Aryan)ခ်ည္းျဖစ္ၾကသျဖင့္ ခင္မင္ရင္းနွီးၾကရာမွ ရေသ့လူထြက္ၿပီး အိမ္ေထာင္ဖက္အျဖစ္ ေပါင္းေဖာ္ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ၎တို႔မွဖြားျမင္လာေသာ မာရယုမင္းသားငယ္အား ခမည္းေတာ္အဇၨဳႏ႖သည္ မင္းသားတို႔၏တတ္အပ္ေသာ အ႒ာရႆ-၁၈ရပ္တို႔ကို သင္ေပးရာ မာရယုလည္း အ႒ာရႆမ်ားကိုေကာင္းမြန္စြာတတ္ေျမာက္ၿပီး အရြယ္ေရာက္သည္နွင့္တၿပိဳင္နက္ မိမ္ိ၏အေမြအနွစ္ျဖစ္ေသာ ရခိုင့္ထီးနန္းကိုဆက္ခံနိုင္ရန္ စိုင္းျပင္းေလေတာ့သည္၊ (တခ်ဳိ႕ဣႏၵမာယုမင္းသမီးအား တိရိစၦာန္ဆတ္မ၊ ၎မွေမြးဖြားလာေသာသားေတာ္မာရယုအား ဆတ္မသားဟူ၍ဆိုၾက၏၊ အမွန္္မွာဤသို႔မဟုတ္ပါ သက်သာကၤီဝင္ကိုအၾကာင္းျပဳ၍ သက္မ ဆတ္မဟူ၍စကားေျပာင္းၾကျခင္းသာျဖစ္သည္၊ ဤကားစကားခ်ပ္)မာရယုမင္းသားသည္ မိခင္ဣႏၵမာယု၏အမအစျဖင့္ ေျခြရံသင္းပင္းစုရံုးၿပီး ဂစၦပနဒီအတိုင္းစုန္ဆင္းလာခဲ့၏၊ ေဝသာလီၿမိဳ႕သို႔ေရာက္ေသာအခါ မိခင္ဘက္မွေဆြေတာ္မ်ဳိးေတာ္မ်ားျဖစ္ေသာ ဘရျဗဟၼဏအႏြယ္ေတာ္နွင့္ေပါင္းမိၿပီး ၾကြင္းက်န္ေနွာက္ယွက္ေနေသာ ရကၡိဳသ္(ဘီလူး)ရန္ကိုနလံမထူနိုင္ေအာင္ အၿပီးအပိုင္သုတ္သင္လိုက္ေလသည္၊ မာရယုမင္းသားကိုလည္း ဘုရင္အျဖစ္တင္ေျမွာက္ၾကေတာ့သည္၊ မာရယုမင္းသားကား ေဝသာလီတြင္ထီးနန္းမစိုက္လိုေတာ့ဘဲ ေဝသာလီၿမိဳ႕အေနာက္ေျမာက္ယြန္းယြန္း ဂစၦပနဒီအေရွ႕ဘက္ျခမ္း၌ မဟာမုနိကုန္းေတာ္ကိုဗဟိုျပဳကာ ဓညဝတီၿမိဳ႕သစ္ကိုတည္ေထာင္စိုးစံေတာ္မူေလသည္၊ ၿမိဳ႕ရိုနွစ္ထပ္ရွိသည္၊ ေဝသာလီမွ(၁၆)မိုင္ခန္႔ကြာေဝးသည္၊ (ေျမပံုကိုရႈပါ) မာရယုမင္းအႏြယ္္ေတာ္(၅၇)ဆက္နွစ္ေပါင္း(၁၈၁၈)နွစ္စိုးစံအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္၊ မာရယုမင္းဆက္ကိုဘီစီ(၃၃၂၅)ခု(နဝစေႏၵကိန္းအရ)သကၠရာဇ္(၈၆၄၅)ကိုျမတ္စြာဘုရားဘိုးေတာ္ အဥၥနမင္းကၿဖိဳခဲ့သည္၊ ထိုကိန္းသို႔မေရာက္မွီသကၠရာဇ္(၅၉၉၅)ခုတြင္စတင္လာခဲ့ရာ ဘီစီ-၁၅၀၇-ခုတြင္အဆံုးသတ္ခဲ့သည့္္။ (ဃ)ဲဓညဝတီ(ဒုတိယ)မာရုယုမင္းဆက္ေနာက္ဆံုးဘုရင္ မင္းငယ္ေပ်ာ္လွစည္သူ ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ ၎မင္း၏မိဖုရားေစာစစ္သည္ ရွိသမွ်ေသာအေျခြအရံနွင့္ နိုင္ငံကိုထိမ္းသိမ္အုပ္ခ်ဳပ္ေနစဥ္ မဇၩိမေဒသ ကပိလဝတ္မွဆင္းသက္လာေသာ ကမၼရာဇာ(တခ်ဳိ႕သမိုင္း၌ကံရာဇာႀကီးဟုေတြ႔ရ)မည္ေသာမင္းသားတပါးေရာက္လာသျဖင့္ မိဖုရားႀကီးေစာစစ္သည္ ထိုမင္းသားအား မိမိသမီးေတာ္တပါးနွင့္ထိမ္းျမားလက္ထပ္ေပးကာ ရခိုင္ျပည္ကိုဆက္လက္အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။ ဤကမၼရာမင္းအႏြယ္ေတာ္မင္း-၂၅-ဆက္တို႔သည္နွစ္ေပါင္း-၉၂၇-နွစ္ဘီစီ(၅၈၀)အထိရခိုင္ျပည္ကြတ္ကဲအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္။ (င) ဓညဝတီ(တတိယ) ဘီစီ(၅၈၀)ခုနွစ္တြင္ စႏၵသူရိယမင္းသည္ကမၼရာဇာေနာက္ဆံုးမင္းဆက္ျဖစ္ေသာ ခမည္းေတာ္သိရိဇာ၏အရိပ္အရာျဖစ္ေသာ ရခိုင္ထီးနန္းကိုသိမ္းျမန္းစိုးစံခဲ့သည္၊ စႏၵသူရိယမင္းဆက္(၂၅)ထိ နွစ္ေပါင္း(၉၀၆) နွစ္တိုင္တိုင္ရခိုင္ျပည္ကိုစိုးစံကာ ေအဒီ-၃၂၇-ခုနွစ္ သူရိယေကတုမင္းလက္ထက္၌ တတိယဓညဝတီမင္းဆက္ၿပီးၿပတ္ခဲ့သည္။ ဤစႏၵာသူရိယမင္းလက္ထက္ ဗုဒၶေဂါတမ ရခိုင္ျပည္သို႔ရာက္ခဲ့ေၾကာင္း မင္းႀကီးေတာင္းပန္ေလွ်ာက္ထားမႈေၾကာင့္ဘုရားရွင္၏ကိုယ္ပြားေတာ္ အျဖစ္မဟာျမတ္မုနိရုပ္ပြါးေတာ္ကို သြန္းလုပ္ရန္ ဘုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္တိုင္ခြင့္ျပဳေပးသနားေတာ္မူခဲ့ေၾကာင္းနွင့္ ရခိုင့္ေရွးရာဇဝင္က်မ္းမ်ားကအဆိုရွိခဲ့သည္။(ပံုကိုရႈပါ) ေအဒီ-၄-ရာစုမတိုင္မွီရခိုင္ျပည္အၾကာင္းအရာခ်ဳပ္၊ ေအဒီ-၄-ရာစုမတိုင္မွီရခိုင့္သမိုင္းကာလသည္၊ အလြန္ၾကာျမင့္ရွည္လွ်ားခဲ့၏ ဘုရင္ေပါင္း(၁၃၀)ေက်ာ္တို႔သည္ နွစ္ေပါင္း(၅၅၀၀)ေက်ာ္စိုးစံအုပ္ခ်ုပ္ခဲ့ၾက၏ ဤမွ်ရွည္လွ်ားၾကာျမင့္ေသာကာလ၏အတြင္း ရခိုင္၏ယဥ္ေက်းမႈအစုစုတို႔သည္ သူ႔ေခတ္နွင့္သူ အဆင့္ျမင့္ခဲ့လိမ့္မည္ဟုတြက္ဆမိသည္။ သို႔ေသာ္ထိုိေခတ္ကလူ႕အသံုးအေဆာင္ပစၥည္းမ်ား ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ားမွာလည္း မ်ားေသာအားျဖင့္ရႊံ႕ေျမ သစ္ဝါးတို႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္သျဖင့္ တာရွည္မခံ အေဆာက္အဦးမ်ားမွာလည္း မ်ားေသာအားျဖင့္ သစ္ျဖင့္သာေဆာက္လုပ္သည္ကတေၾကာင္း နွစ္ကာလအလြန္ၾကာျမင့္ခဲ့သည္ကတေၾကာင္း ထို႔ေၾကာင့္ထိုေခတ္ကအေဆာက္အဦးလက္ရာမ်ားကို ထင္ထင္ရွားရွားမေတြ႔ရေတာ့ပါ ၿမိဳ႕ေနရာမ်ားရွိခဲ့ပံုအေဆာက္အဦဟူ၍တိတိက်က်မေတြ႔ရေတာ့ေပ အုပ္က်ဳိးအုပ္ပဲ့နွင့္ တခ်ိန္ကအေဆာက္အဦးမ်ားတည္ရွိခဲ့ပံုရေသာမို႔ေမာက္ေသာေနရာမ်ားေလာက္ကိုသာေတြ႔ရေတာ့သည္။ ၿမိဳ႕ရိုးမ်ားနွင့္က်ဳံးေနရာတို႔ကိုကား အေတာ္အတန္ေတြ႔ရ၏ ထိုေခတ္လက္ရာဟုအဆိုရွိေသာထင္ရွားေသာ အနုပညာလက္ရာတခုမွာ မဟာျမတ္မုနိရုပ္ပြါးေတာ္ပင္ျဖစ္၏။ ဤရုပ္ပြါးေတာ္ကိုေထက္ရႈလွ်င္မူကား ရခိုင္ေၾကးသြန္းပန္းပုပညာ မည္မွ်အဆင့္ျမင့္ေၾကာင္းခန္႔မွန္းသိသာနိုင္သည္၊။ ထိုေခတ္ကရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ား(ပန္းပုမ်ား)မွာအိႏၵိယအေရွ႕ေျမာက္ပိုင္း လက္ရာမ်ားနွင့္ဆင္တူသည္၊ မဟာမုနိဘုရားပရဝုဏ္၌ (ျမန္မာျပည္မႏၱေလး၌)ေတြ႔နိုင္ေသးသည္၊ ဤေခတ္ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာအေဆာက္အဦးမ်ားကို အနည္းငယ္မွ်သာေတြ႔ရေသာ္လည္း ဓညဝတီေခတ္၏ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာအခ်ိန္အဝါ(ေဆာင္ရြက္မႈ)သည္ကားအေတာ္ပင္ႀကီးက်ယ္ခန္းနားပံုရသည္။ လူဦးေရလည္းသိပ္သည္း၊ လူမ်ဳိးအေထြေထြ၊ အယူဝါဒမ်ဳုိးစံု၊ အထူးသျဖင့္ဟိႏၵဴတို႔၏ျဗဟၼဏဝါဒႀကီးစိုးလႊမ္းမိုးေသာအဝန္းကိုးရာမဇၩိမာ(အိႏၵိယတိုက္ငယ္) ဆက္စပ္သာေနရာတြင္အျခားမဇၩိမေဒသလူမ်ဳိးမ်ားနွင့္ လူမ်ဳိးေရးအရ၎၊ တစံုတရာေရာယွက္မႈမရွိဘဲ၊ ရခိုင္ျပည္ရခိုင္လူမ်ဳ္ိးအယူဝါဒအားျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာစစ္စစ္ေတာက္ေလွ်ာက္ တသီးတသန္႕ေနလာနိုင္ျခင္းကို ေထာက္ရႈျခင္းအားျဖင့္ ထိုေခတ္ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ား၏ တန္းခိုးအာဏာမည္မွ်ႀကီးေၾကာင္းထင္ရွားသိသာနိုင္သည္၊ အကယ္၍သာရခိုင္တို႔ညံ့ခဲ့ပါလွ်င္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏတို႔သည္၎ အျခားအယူဝါဒတခုခုသည္၎ ရခိုင္တို႔အားထိုေခတ္မွာပင္ဝါးၿမဳိပစ္မည္မွာ ေျမႀကီးလက္ခတ္မလြဲေပ၊ ဤသို႔ေသာကမၻာ့အယူဝါဒႀကီးမ်ားထုထည္ႀကီးမားေသာ အိႏၵိယလူမ်ဳိးမ်ားလႊမ္းမိုးနိုင္မႈကို တြန္းလွန္ၿပီး ရခိုင္ျပည္နွင့္ရခိုုင္လူမ်ဳိးတည္တံ့ေအာင္ ထိမ္းသိမ္းထားနိုင္ခဲ့ျခင္းကိုေကာက္၍ ရခိုင္တို႔၏ဇြဲဝိရိယညီညြတ္မႈသတၱိရွိမႈတို႔ကိုခန္႔မွန္းတြက္ဆနိုင္သည္။ ေအဒီ-၄-ရာစုေနာက္ပိုင္းရခိုင္သမိုင္း (က)ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္သို႔ေရာက္လွ်င္ကား ရခိုင္သမိုင္းသည္ပိုမိုပီျပင္ေတာက္ပလာသည္၊ ဗုဒၶတရားေတာကိုလည္း ျပည္သူမ်ားနက္ရႈိင္းစြာ သေဘာေပါက္လက္ခံက်င္သံုးလာၾကၿပီး စာေပ၊ ဗိသုကာ၊ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု၊ စေသာယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ားလည္း တိုးတက္ထြန္းကားလာခဲ့သည္၊ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕မွ ေျပာင္းေရြ႕သယ္ယူလာကာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ရွစ္ေသာင္းဘုရား၌ စိုက္ထူထားေသာ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္က ေရးထိုးခဲ့ေသာ အနႏၵစျႏၵားေက်ာက္စာအရ ေဝသာလီမင္းဆက္တို႔ကို အမည္နာမနွင့္နန္းသက္၊ခုနွစ္သကၠရာဇ္ကိုပါ အတိအက်သိလာရ၏၊ထိုေက်ာက္စာအရ ေဝသာလီေခတ္ကိုအၾကမ္းအားျဖင့္သံုးပိုင္းခြဲျပထား၏။ (၁)ပထမေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္= ==မဟာသိရိစျႏၵား(ေဒြစျနၵား) မင္းဆက္-၁၅-ဆက္ေအဒီ-၃၂၇-မွ-၅၅၇-ထိ။ (၂)ဒုတိယေက်ာက္ေလွကားေခတ္==== မဟာဝီရမင္းဆက္-၁၃-ဆက္-ေအဒီ-၅၅၇-မွ-၆၈၆-ထိ။ (၃)တတိယေက်ာက္ေလွကားေခတ္==== ဒႆရာဇာမင္းဆက္-၉-ဆက္-ေအဒီ-၆၈၆-မွ-၇၆၉-ထိ။ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္္၏ထူျခားခ်က္မ်ား ဒုတိယေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္၏ ေနွာင္းပိုင္းတြင္ စိုးစံေသာ သိရိစျႏၵားမင္း(၃၂၇-၅၅၇) လက္ထက္တြင္ရခိုင္ျပည္၏လက္ေအာက္ခံ အေနာက္သူရတန္ ေဒလီပဆာမင္းကား ခါတိုင္းကဲ့သို႔ ရခိုင္ဘုရင္ထံ အခြန္ဘ႑ာမဆက္ဘဲ ပုန္ကန္ျခားနားလာသည္၊ သိရိစျႏၵားမင္းသည္ ေဒလပဇာမင္းအားေျခမႈန္းတုိက္ခိုက္ရန္ သားေတာ္အိမ္ေရွ႕မင္းသားသိဂၤစျႏၵား(၆၆၇-၇၃၃) ကိုစစ္သည္ဗိုလ္ပါအေျမာက္အမ်ားနွင့္ ခ်ီေစ၏ မင္းသားလည္း ေဒလီပဆာမင္းေနၿမိဳကိုဝိုင္းၿပီး ထိုးနွက္တိုက္ခိုက္၏၊ ေဒလီပဆာလည္းျပင္းျပင္းထမ္ထမ္ခုခံ၏ ထို႔ေၾကာင့္မင္းသားကအတင္းတရွိန္ထိုးအားနွင့္ တိုုက္ခိုက္ရာ သူပုန္းတပ္မ်ားမခံနိုင္၍ ေဒလီပဆာအညံခံကာ ဒရမာအလီနွင့္ဒူရာဘီအမည္ရွိေသာ သမီးေတာ္နွစ္ပါးနွင့္ ေရႊေငြရတနာအေျမာက္အမ်ားကို သိဂၤစျႏၵမင္းအား လက္ေဆာင္အျဖစ္ဆက္သလာ၏ ဤသို႔ျဖင့္ေဒလီပဆာပုန္ကန္မႈၿငိမ္းေအးသြားေတာ့၏။ ဤသို႔ေဒလီပဆာပုန္ကန္မႈၿငိမ္းေအးသြားၿပီးေနာက္ မင္းသားသည္ေမာက္သူဇာၿမိဳ႕၌ပင္ကုလားမင္းသမီးမ်ားနွင့္ သံုးနွစ္တိုင္တိုင္စံေနေတာ္မူ၏ ေဝသာလီတြင္က်န္ခဲ့ေသာ မင္းသား၏ၾကင္ယာေတာ္ သုဝဏၰေဒဝီလည္း ေမာင္ေတာ္ျပန္မလာ၍စိုးရိမ္ေသာကေရာက္ခါ မင္းသားနွင့္တိုင္းျပည္ကို သတိရ၍အျမန္ျပန္လာရန္ ရတုမ်ားေရးသား၍ မင္းသားထံပို႕လိုက္၏ ထိုရတုမ်ားကိုဖတ္ရေသာအခါ မင္းသားလည္းမိမိခ်ဳိ႕ယြင္းခ်က္ကိုျမင္ၿပီး ေဝသာလီၿမိဳ႕ေတာ္သို႕အျမန္္ျပန္လာေတာ္မူ၏။ သိရိစျႏၵမင္း၏ေျမးေတာ္(သိဂၤစျနၵား၏သားေတာ္) စူဠစျႏၵ၊ ၿပိတိစျႏၵ၊ ေအဒီ-၇၃၃-၇၆၉-သည္လုပ္ရည္ကိုင္ရည္နွင့္ျပည့္စံု၍ အေနာက္မဇၩိမစစ္တေကာင္းေမာက္သူဇာနွင့္ဘဂၤါ(၁၂)ၿမိဳ႕ကို ပိုင္စိုးအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္ ၊ အေရွ႕ျပည္ဟံသာဝတီ(ပဲခူး)သင္းတြဲ(တေကာင္း) ျပည္မ်ားသို႕လည္း ပင္လယ္ေရေၾကာင္းခရီးျဖင့္ ခရီးလွည့္လည္သြားေရာက္ခဲ့သည္၊ တေကာင္း၌ဘုရင္မင္းျမတ္ကာလၾကာျမင့္စြာ စံျမန္းေနေတာ္မူသျဖင့္ ေနာက္ပါေခၽြရံသင္းပင္းမ်ား မိမိရခိုင္ျပည္သို႕ျပန္လိုလွေသာ္လည္း ဘုရင္အားမေလွ်ာက္တင္ဝံ့ၾကသျဖင့္ ဘုရင္မင္းျမတ္သတိရေစေသာငွာ ေစာင္း၊ ညွင္း၊ တူရိယာမ်ားကို ေအာင့္ေမ့သတိရေလာက္ေအာင္ သာယာနာေပ်ာ္ဘြယ္တီးမႈတ္ေျဖေဖ်ာ္ဖန္မ်ားမွ မင္းႀကီးလည္း မိမိနိုင္ငံကိုသတိရကာ ေနျပည္ေတာ္သို႕အျပန္ခရီးစေတာ့သည္ဟူ၏။ ဤအျပန္ခရီးပုသိမ္ေမာ္တင္စြန္း(နဂါးရစ္\နဂေရအငူသို႔ေရာက္ေသာအခါ ျပင္းထမ္းေသာ မုန္တိုင္းႀကီးက်ေရာက္သျဖင့္ သေဘၤာအခ်ဳိ႕နစ္ျမစ္ပ်က္စီးရာစစ္သည္ေတာ္အမ်ား ေရနစ္ေသဆံုးၾကရရွာသည္ ဘုရင္စူဠစျႏၵားလည္းကံေတာ္ကုန္ရရွာသည္၊ ဘုရင္နွင့္မတူလိုက္ပါလာေသာ အမတ္ႀကီးဓမၼေဇယ်မူကား ေသကံမေရာက္သက္မေပ်ာက္ဘဲက်န္ခဲ့သည္၊ သို႔ေသာ္ေနျပည္ေတာ္သို႔ျပန္ေရာက္ေသာအခါ နတ္ရြာစံဘုရင္စူဠစျႏၵား၏မိဖုရားစႏၵာေဒဝီသည္ မိမိလင္ဘုရင္မင္းျမတ္အားအမတ္ႀကီးဓမၼေဇယ်ကလုပ္ႀကံသတ္ျဖတ္ခဲ့သည္ဟုအထင္မွားၿပီး အမတ္ႀကီးအားတိုင္းျပည္မွနွင္ထုပ္လိုက္ေလသည္ေ။ ဓမၼေဇယ်အမတ္လည္းအျဖစ္မွန္ကိုဓမၼဓိ႒ာန္က်က်တင္ျပခြင့္မရဘဲ ဝမ္းနည္းေၾကကြဲစြာ မိမိစုရံုးမိသမၽွေသာေနာက္လိုက္ေနာက္ပါေခၽြရံသင္းပင္းမ်ားနွင့္ ဂစၦပနဒီျမစ္ညာသို႔ဆန္တက္သြားကာ သင့္ေတာ္လံုၿခံဳေသာအရပ္၌ တဲနန္းခ်၍ေနေတာ္မူေလ၏။ ယခုအခါအိိႏၵိယနိုင္ငံတရိပူရ(Tripura)နယ္၌ေနထိုင္လွ်က္ရွိၾကေသာ(mros)လူမ်ဳိးမ်ားမွာဓမၼေဇယ်နွင့္ပါသြားသူမ်ား၏အဆက္အႏြယ္မ်ားျဖစ္ၾကသည္ဟုဆိုသည္။ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္ ယဥ္ေက်းမႈမ်ား စာေပ။ ။ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္တြင္ အဆင့္ျမင့္ေသာစာေပအေရးအသားကိုက်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔အသံုးျပဳလွ်က္ရွိေၾကာင္းေတြ႔ရသည္၊ ေပစာ၊မင္စာ စေသာစာအုုပ္စာတန္းလည္းအေျမာက္အျမားရွိလလိမ့္မည္၊ သို႔ေသာ္၎စာေပမ်ားမွာ ျခစေသာပိုးမႊားမ်ားတိုက္ဖ်က္ျခင္းျဖင့္၎၊ ရာသီဥတုဒဏ္ေၾကာင့္၎ ပ်က္စီးဆံုးရႈံးသြားရၿပီး ေက်ာက္၊ သတၱဳတို႔တြင္ေရးထိုးထားေသာစာတို႔ပင္သူခိုးမ်ားသိုက္ဆရာဆိုသူမ်ား ဖ်က္ဆီးမႈေၾကာင့္အနည္းငယ္သာက်န္ေတာ့သည္။ ထိုသို႔ၾကြင္းက်န္ေနေသာေက်ာက္စာမ်ားအနက္ အထင္ရွားဆံုးေက်ာက္စာမွာ ရွစ္ေသာင္းဘုရားတန္ေဆာင္းတြင္စိုက္ထူထားေသာအနႏၵစျႏၵားေက်ာက္စာျဖစ္သည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ဘုရင္မင္းဗာႀကီး(၁၅၃၁-၁၅၅၃)သည္ ထိုေက်ာက္စာတိုင္ကို ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕ေဟာင္း လက္ခတ္ေတာင္မွသယ္ယူလာကာမိမိတည္ေဆာက္လွဴဒါန္းေသာ ရွစ္ေသာင္းဘုရားတြင္စိုင္ထူထားခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္၊ ထိုေက်ာက္စာကိုတတိယေဝသာလီေခတ္ အနႏၵစျႏၵား(ေအဒီ-၇၂၀-၇၂၉)မင္းစိုက္ထူခဲ့၏၊ ထိုေက်ာက္စာ၌ေက်ာက္စာတိုင္အလွဴရွင္ အနႏၵစျႏၵားမင္းႀကီးျပဳခဲ့ေသာေကာင္းမႈကုသိုလ္မ်ားအေၾကာင္း၊ တပါးေသာျပည္ေထာင္မင္းတို႔နွင့္ မဟာမိတ္ဖြဲ႕ပံုအေၾကာင္းတို႔ကိုေရးထုိးထားသည့္အျပင္၊ရခိုုုင့္သမိုင္းအတြက္အဖိုးအနဂၣထိုက္တန္ေသာမွတ္တမ္းမ်ားကိုေတြ႔ရ၏၊ ထိုမွတ္တမ္္းမ်ားမွာအျခားမဟုတ္ ေဝသာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္တစ္ေခတ္လံုးမွဘုရင္တို႔၏အမည္မ်ားကို၎တို႔၏နန္းစံသကၠရဇ္မ်ားနင့္ ယွဥ္တြဲေဖာ္ျပထားျခင္းျဖစ္၏၊ ထိုိ႔ေၾကာင့္ဤအနႏၵစျႏၵားေက်ာက္စာမွာသမိုုင္းသုေတသီတို႔အတြက္အလြန္အေရးပါေသာမွီျငမ္းျပဳအားထားစရာျဖစ္သည္။ ဤေက်ာက္စာအျပင္မဟာမုနိအနီတြင္ေတြ႔ရေသာ ေတာင္ေပါက္ႀကီးေက်ာက္စာ၊ ေဝသာလီၿမိဳ႕ရိုးႀကီးပ်က္္္မွာေတြ႔ရေသာဘုရားတည္ေက်ာက္ေၾကးေခါင္းေလာင္းစာ၊ ေၾကးပုရပိုက္စာ၊ အုပ္ခြက္စာ၊ စသည့္မွတ္တမ္းမ်ားကိုလည္းေတြ႔ရ၏၊ ဤမွတ္တမ္းေက်ာက္စာမ်ား၏အေၾကာင္းမ်ားကိုျပည့္ျပည့္စံုစံုေရးရမည္ဆိုလွ်င္ က်မ္းတေစာင္ေပတဖြဲ႔အျဖစ္ရွည္လွ်ားစြာေရးရေပလိမ့္ဦးမည္။ စာပါအေၾကာင္းအရာတို႔ကိုၿခံဳ၍ၾကည့္လွ်င္မ်ားစြာေသာအေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ ဘာသာေရးနွင့္ပတ္သက္ေနသည္ကိုေတြ႔ရ၏ ထိုေခတ္ကရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔ ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္ကိုနက္နက္ရႈိင္းရႈိင္းေလ့လာသိရွိပံု၊ ဗုဒၶအဘိဓမ ၼာကသြန္သင္ဆံုးမေသာအေၾကာင္းတရားအက်ဳိးတရားတို႔ကိုသိရွိလိုက္နာက်င့္သံုးပံုတို႔အမ်ားအျပားပါဝင္သည္။ ဤကဲ့သို႔ေသာေလာကုတၱရာနွင့္ပတ္သက္ေသာစာေပသာမကသိဂၤစျႏၵားမင္းသား၏မိဖုရားသုဝဏၰေဒဝီေရးသားျပဳစုသည့္ ရတုကဲ့သို႔ေသာအနုစာေပမ်ား၊ လူ႔သမိုင္းကိုပံုၾကမ္းအျဖစ္ေဖာ္ျပေသာဘုန္းေတာ္ဘြဲ႔ေက်ာက္စာမ်ား၊ လူမႈေရးစီးပြါးေရးတို႔ကိုေဖာ္ျပေသာေၾကြခ်ပ္စာမ်ားလည္းပါဝင္၏၊ ေရးသားေသာအကၡရာစာေပမွာျွဗဟၼီပြါး၊ နာဂလိအကၡရာတို႔ျဖင့္သကၠတ(ပါဠိ)ဘာသာျဖင့္သာေရးသားထားေၾကာင္းေတြ႔ရ၏ သို႔ေသာ္ေဒသအလိုက္အမည္မ်ားကိုုမူတိုင္းရင္းသားဘာသာျဖင့္ေရးထားသည္ကိုေတြ႔ရသည္။ ေငြဒဂၤါးမ်ား===။ ဤေခတ္ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ားေပၚတြင္ႏြားလဥႆပရုပ္မ်ား၊ သံုးခြလွံတို႔ကိုေတြ႔ရသျဖင့္အင္ဒိုအာရိယန္အႏြယ္ဝင္ဟိႏၵဴလူမ်ဳိးမ်ားယဥ္ေက်းမႈနွင့္ဆက္ႏြယ္ပံုရ၏၊ တနည္းအားျဖင့္ရခိုင္တ္ို႔သည္တရားမွ်တေသာၿငိမ္းခ်မ္းမႈကိုခ်စ္ျမတ္နိုးေစကာမူလိုအပ္လာလွ်င္ လက္နက္စြဲကိုင္တိုက္ခိုက္ရန္လည္း ဝန္မေလးဆိုေသာစိတ္ဓါတ္မ်ဳိးကိုထိုအခ်ိန္ထိုအခါကပင္ရွိိခဲ့ဟန္တူသည္။ ထို႔အျပင္ဤေငြဒဂၤါးမ်ားကိုထုပ္ေဝအသံုးျပဳျခင္းအားျဖင့္ ရခိုင္တို႔၏ထိုေခတ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရးစသည္တို႔၌ အဆင့္အတန္းမနိန႔္ေၾကာင္းကိုလည္းေတြ႔ျမင္နိုင္ပါသည္။(ဒဂၤါးပံုရႈပါ)ဤရခိုင္ေငြဒဂၤါးစာမ်ားကိုေထာက္ ျခင္းအားျဖင့္ ထိုအခ်ိန္ကရခိုင္ျပည္သည္ အိႏၵိယေျမာက္ပိုင္းနွင့္၎၊ ျပဴ၊ မြန္၊ တို႔နွင့္၎အဆက္အသြယ္ရွိေၾကာင္းကိုလည္းေတြ႔နိုင္သည္။ (၃)ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု၊ ဗိသုကာပညာမ်ား၊ ဗုဒၶဘာသာနွင့္မင္းခန္းမင္းနားမ်ားကိုအေျခခံေသာ ပန္းပု၊ ပန္းၾကြ၊ ပန္းခ်ီ ပညာလက္ရာအေျမာက္အမ်ားကိုေတြ႔ရသည္၊ သတၱဳ၊ေၾကး၊ ေက်ာက္၊ အုပ္၊ သစ္သားစသည္တို႔ျဖင့္ ထုလုပ္ထားေသာဘုရားရုပ္ပြားေတာ္မ်ား နတ္ရုပ္မ်ား၊ ဘီလူးရုပ္မ်ား၊ တိရိစၦာန္ရုပ္မ်ားကိုလည္းေျမာက္မ်ားစြာေတြ႔ရွိရ၏၊ ဤေခတ္လက္ရာမ်ားသည္ ဘဂၤလားအေရွ႕ေတာင္ပိုင္းၿမိဳ႕တၿမိဳ႕ျဖစ္ေသာ မဲနမတီၿမိဳ႕၌ေတြ႔ရေသာလက္ရာမ်ားနွင့္၎အိႏၵိယျပည္ၾသရသနယ္တြင္ေတြ႔ရေသာလက္ရာမ်ားနွင့္၊ နီေပါျပည္ရွိလက္ရာမ်ားနွင့္၎၊ ဆင္တူေနသည္ကိုေတြ႔ရ၏၊ ဤေဝသာလီိေခတ္တြင္ထုလုပ္ေသာဗုဒၶရုပ္ပြါးေတာ္မ်ားအနက္ အရြယ္အစားႀကီးမားဆံုးနွင့္ထင္ရွားဆံုးမွာ လက္ေမာင္းတစ္ေခ်ာင္းအုပ္တစ္ေသာင္း ဟုအဆိုရွိေသာေဝသာလီၿမိဳ႕ရွိေဝသာလီဘုရားႀကီးပင္ျဖစ္သည္၊ ယၡဳတိုင္လည္းထင္ရွားလွ်က္ရွိသည္။ ေဝသာလီေခတ္(ေအဒီ-၄-ရာစုမွ-ဂ-ရာစု)အထိတြင္ရခိုင္ဘုရင္မ်ားတည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ဘုရားပုထိုးေစတီမ်ားကဲ့သို႔ပင္ ေနာင္အခါအေရွ႕တိုင္းနိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ ခမာ(khamer)၊အင္ကာ(ankar)ခ်မ္ပါ(champa)၊အာယုတ(ayuddha)စေသာနိုင္ငံမ်ားမွာလည္း ဘုရားတည္ေဆာက္ျခင္းေစတီပုထိုးတည္ျခင္းစေသာ ေကာင္းမႈကုသိုလ္အေျမာက္အမ်ားျပဳလာၾကသည္ကိုေတြ႔ရသည္၊ ေဝသာလီဘုရားႀကီးသင္းက်စ္ေတာ္ေစတီနွင့္ ေျမာက္မ်ားလွစြာေသာ ေစတီပုထိုးရုပ္ဖြားေတာ္တို႔မွာ ေဝသာလီေခတ္၏သရုပ္သကန္ကို ေဖာ္ျပေနေသာ အေထာက္အထားမ်ားျဖစ္ၾကပါ၏၊ မဟာမုနိရုပ္ဖြားေတာ္ႀကီးကိုပင္ ဤေဝသာလီေခတ္မွာသာသြန္းေလာင္းျခင္းျဖစ္မည္ဟု ကမၻာ့သမိုင္းသုေတသီတခ်ဳိ႕ကအဆိုျပဳခဲ့ၾက၏၊ ဤသည္တို႔ကားေနာင္အခါေျပာစမွတ္ျပဳလာၾကမည့္”သဇင္ပန္းခိုင္တၿမိဳင္ၿမိဳင္ရခိုင္ဘုရားေပါင္း’ ဆိုသည့္စကားကိုအေထာက္အကူျပဳရန္စတင္တည္ေဆာက္လာခဲ့ၾကေသာ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ားျဖစ္ေပသည္။ ေဝသာလီေခတ္၏ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု၊ အုပ္ခြပ္၊ လုပ္ငန္းမ်ား၊ ဗိသုကာလုပ္ငန္းမ်ားမွာအိႏၵိယသား၊ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏသားမ်ားထံမွတဆင့္ရရွိျခင္းျဖစ္ဟန္တူ၏။ အေၾကာင္းမူကားမ်ားစြာေသာရုပ္ထုမ်ားမွာ အိႏၵိယနွင့္နွီးႏြယ္ေနေၾကာင္းေတြ႔ရေသာေၾကာင့္ျဖစ္ေပသည္။ အနုသုခုမပညာရပ္မ်ား သက္ဆိုင္ရာပြဲလန္းသဘင္မ်ား၌ စည္ေစာင္း၊ ညွင္း၊ဒံုမင္း၊ပတ္သာ၊ တူရိယာမ်ားကိုတီးမႈတ္ေျဖေဖ်ာ္ေလ့ရွိၾကသည္။ သို႔ေသာ္တူရိယာမ်ားကို အပ်ာ္သက္သက္တီးမႈတ္္ျခင္းမ်ားစြာမရွိဘဲ ရွင္ျပဳ မဂၤလာေဆာင္ ဘုရားပြဲ၊ ေလွၿပိဳင္ပြဲဲ၊ က်င္(နပမ္းလံုး)ပြဲ၊ စသည္မ်ား၌ တီမႈတ္ေျဖေဖ်ာ္အားေပးေလ့ရွိၾကသည္။ဤတူရိယာမ်ားကို အခ်ိန္အခါမေရြးတီးခတ္မႈလည္းမျပဳၾကပါ၊ ထို႔အျပင္တူရိယာမ်ားမွာလည္း ပြဲတမ်ဳိးစီအတြက္သီးျခားတူရိယာမ်ဳိးထားရွိၿပီး ထိုတူရိအတြက္သီးျခားသျခင္းလည္းရွိသည္။ ပန္းတ်ား===။ ။ပန္းတ်ားမွာစည္တမ်ဳိးျဖစ္သည္၊ အဝက်ဥ္က်ဥ္နွင့္သာမန္စည္မ်ားထက္ အနည္းငယ္ရွည္သည္၊ ထိုပန္းတ်ား၌လည္း နတ္ပန္းတ်ားနွင့္သမက္တက္(မဂၤလာေဆာင္)ပန္းတ်ားဟူ၍နွစ္မ်ဳိးနွစ္စားရွိေသးသည္၊ နတ္ပန္းတ်ားကိုတးီသည့္အခါ နတ္သာျခင္းကိုဆိုရၿပီး သမက္တက္ေသာအခါ ဟာသေနွာသည့္ သမက္တက္သာျခင္းကိုုဆိုၾကရသည္၊ ပန္္းတ်ားမ်ားကိုတီးသည့္အခါ အတြဲမပါဘဲတလံုးတည္းသာတီးခတ္ရေသာတူရိယာတမ်ဳိးျဖစ္သည္၊ က်င္စည္===။ က်င္(နပမ္း) ပြဲ၌တီးရသည္၊ က်င္သာျခင္းကိုဆိုရသည္၊ဤစည္မ်ဳိးမွာ ပန္းတ်ားေလာက္မရွည္ နွစ္ေတာင္နီးပါးေလာက္သာရွိသည္။ ဤစည္ကိုပုခံုးမွာစလြယ္သိုင္းရင္း စည္းမ်က္နွာတဘက္ကိုအေပၚသို႔ေထာင္ကာတီးသူသည္ သူ႕တီးကြက္နွင့္ခုန္ရင္းလႊားရင္းျမဴၾကြစြာတီးခတ္ရသည္၊ က်င္ကိုင္(နပမ္းလံုး)သူမ်ားျမဴးၾကြသြက္လက္ေပါ့ပါးလာၿပီး ေယာကၤ်ားစြမ္းရည္ကိုျပသနိုင္ေအာင္ အားေပးေသာတူရိယာတမ်ဳိးေပတည္း။ ခတ္စည္====။ ။ ဤစည္မ်ဳိးမွာလည္းက်င္စည္အရြယ္အစားေလာက္္ပင္ျဖစ္သည္။ ခတ္စည္ကိုဘုရားပြဲ၊ ရွင္ျပဳပြဲ၊ မဂၤလာေဆာင္(သမက္တက္)ပြဲတို႔၌တီးေလ့ရွိ၍ ထိုသို႔ေသာပြဲတို႔၌လည္းသီးျခားသာျခင္းမ်ားကိုသီဆို၍တီခတ္ရသည္၊ ဤစည္မ်ဳိးကိုလည္မွာႀကိဳးျဖင့္သိုင္းကာ ဘယ္ဘက္မ်က္နွာကိုကိုလက္ျဖင့္တီးခတ္ရၿပီး ညာဘက္မ်က္နွာကိုမူ လက္သန္းခန္႔ရွိၿပီးတထြာသာသာရွည္ေသာတုတ္ေကာက္ငယ္ျဖင့္ ခပ္ျပင္းျပင္းတီးရသည္။ဤစည္မ်ဳိးကိုတီးသည့္အခါ တလံုးတည္းမတီးဘဲ သံုးလံုးဆိုင္၍တီးရသည္။ သံုးလံုးတြင္တလံုးက ဦးေဆာင္၍က်န္နွစ္လံုးကေနာက္ကလိုက္၍ဆိုင္းခ်က္က်က်တီခတ္ရသည္။ ဤသို႔ၿမိဳင္ဆိုင္စြာတီးေသာစည္သံကိုအေဝးက ၾကားရသူတိုင္းမွာ သဒၵါၾကည္ညိုစိတ္၊ လြမ္းေဆြးစိတ္မ်ားပိုမိုလာနိုင္သည္။ သီဆိုမႈ=====။ ။ သီဆိုမႈ၌ယိုင္း(ပုခက္)သို႔မစဟုတ္ေအးျခင္း၊ ဇမ္းျခင္း၊ သာျခင္း၊ နတ္ျခင္း၊ ဒံုးျခင္း၊ သံခ်ပ္၊ ရတုစသည္တို႔ျဖစ္သည္၊ အထက္တြင္ေဖာ္ျပခဲ့ေသာတူရိယာနွင့္ေတးကဗ်ာမ်ားမွာ ရခိုင္ျပည္၌ကြယ္ေပ်ာက္လုမတတ္ရွားပါးခဲ့ရၿပီး ဘဂၤလားေဒ့ခ်္နွင့္ အိႏၵိယေရာက္ ရခိုင္တို႔ထံ၌သာ အနည္းအက်ဥ္းက်န္ရွိေနေသးသည္ကိုေတြ႔ရပါသည္။ ၾကြင္းက်န္ေသာရခိုင့္အနုသုခုမပညာကို ကမၻာ့နိုင္ငံတကာသို႔တတ္အားသမွ်ေဖာ္ထုပ္ျဖန္းျဖဴးေနသူမ်ားမွာလည္းဤအေဝးေရာက္ရခိုင္တို႔သာျဖစ္ေတာ့သည္။ရခိုင္ျပည္၌ကား အုပ္စိုးသူလူမ်ဳိးျခားဗမာတို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈအနုသုခုမပညာအနွစ္(၂၀၀)တိုင္တိုင္လႊမ္းမိုးလာသျဖင့္ ဘိုးဘြားအေမြအနွစ္ျဖစ္ေသာ ရခိုင့္အနုသုခုမပညာမွာ မ်က္နွာငယ္ေနရၿပီးေခတ္မမွီေတာ့ဆိုကာ ေခ်ာင္ထိုးထားျခင္းခံရရွာၿ့ပီ၊ အခ်ဳိ႕ဆိုလွ်င္မိမိတို႔အနုသုခုမပညာကိုမနွစ္သက္စရာ အထင္ေသးစရာ၊ ေျပာင္ေလွာင္ကဲ့ရဲ႕စရာထိျမင္လာၾကသည္။ဤသည္ကားမိမိတို႔၌ကၽြန္စိတ္၊ ကၽြန္နွလံုးမည္မွ်အရိုးစြဲေနသည္ကို ေဖာ္ျပသကဲ့သို႔ျဖစ္ေနေၾကာင္းသတိထားခ်င္မွထားၾကေပလိမ့္မည္။ အထည္ရက္လုပ္ျခင္းအတတ္ပညာ။===။ေယာက်္ားမ်ား ထြန္ယက္စိုက္ပ်ဳိးျခင္းအတတ္၊ လက္သမား၊ ဗိသုကာ၊ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပုပညာမ်ားကိုတတ္ေျမာက္ၾကသကဲ့သို႔ မိန္႔ခေလးမ်ားကလည္း ဗိုင္းငင္ ဝါဖန္အတတ္အထည္ရက္လုပ္ငန္းမ်ားကို ေကာာင္းစြာတတ္ေျမာက္ခဲ့ၾကၿပီး ခ်ည္ထည္မ်ားသာမက ပိုးထည္မ်ားကိုုပါရက္လုပ္တတ္ၾကသည္၊ ပိုထည္ကိုမိမိတို႔မထုပ္လုပ္တတ္၊ ပိုခ်ည္ကိုအေနာက္မဇၩိမတိုင္း အိႏၵိယျပည္ စိနရ႒တိုင္း (တရုပ္ျပည္)ေကာဠံဳဗရိတ္တိုင္း(ပါရွန္ျပည္)တို႔မွဝယ္ယူတင္သြင္းခဲ့ရသည္။ နိုင္ငံျခားကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရး\စီးပြါးေရး====။ ။ ထိုေခတ္ကေဝသာလီသေဘၤာဆိပ္မွာ နိုင္ငံျခားရြက္သေဘၤာမ်ားဝင္ထြက္ဆိုက္္ကပ္နိုင္ရန္လြယ္ကူသည္ကတေၾကာင္း ေငြဒဂၤါးအေျမာက္အမ်ားခတ္္နွိ္ပ္သံုးစြဲေနသျဖင့္ ပစၥည္းမ်ားကိုေရာင္းဝယ္ဖလွယ္ရန္ လြယ္ကူသည္ကတေၾကာင္း ။ထို႔ေၾကာင့္အေရွ႕အေနာက္နိုင္ငံမ်ားမွ နိုင္ငံျခားကုန္သေၤဘာမ်ား ဝင္ေရာက္ေရာင္းဝယ္ခိုနားရာ ေဈးကြက္ၿမိဳ႕တၿမိဳ႕ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုေခတ္ရခိုင္ျပည္နွင့္ကူးသန္းဆက္သြယ္ၾကေသာ အေရွ႕ဘက္မွအဓိကနိုင္ငံမ်ားမွာ ဟံသာဝတီ(ပဲခူး)သေရေခတၱရာ(ျပည္ၿမိဳ႕)၊သထံု၊ မာလာယုစသည္မ်ားျဖစ္၍အေနာက္ဘက္နိုင္ငံမ်ားမွာ၊စစ္တေကာင္း၊ ဒကၠာ၊ ေပၚတူကီ၊ ဒတ္ခ်္၊ စေသာနိုင္ငံမ်ားျဖစ္ၾကသည္၊ အေရွ႕နိုင္ငံကုန္သေဘၤာမ်ားတင္ေဆာင္လာေသာ ပိုခ်ည္၊ ဟင္းခ်က္ေမႊး၊ ပန္းကန္စေသာကုန္ပစၥည္းမ်ားကို အေနာက္နိုင္ငံမ်ားမွ တင္လာေသာ၊ အဝတ္အထည္၊ သံ၊ ေၾကး၊ သတၱဳထည္၊ စသည္မ်ာျဖင့္ ေဝသာလီေဈး၌ၤပင္ဖလွယ္ေရာင္းဝယ္ၾကသည္။ လႈိင္းေလွၾကမ္းတမ္းမႈဒဏ္ေၾကာင့္ ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ယဲ့ယဲ့ျဖစ္လာေသာ သေဘၤာအစိတ္အပိုင္းမ်ားကိုလည္း ေဝသာလီဆိပ္ကမ္းရွိ သေဘၤာက်င္း၌ပင္ ျပဳျပင္ဖာေထးနိုင္ၾကသည္။ ဤသို႔အေရာင္းအဝယ္စည္ကားလွေသာေၾကာင့္ ေခါမ(ဂရိ) ပထဝီကပညာရွင္ေတာ္လမီ ပထဝီက်မ္း၌ ရခိုင္ျပည္ကိုေငြေျမ(SIL VER LAND)ဟုေခၚတြင္မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္၊ ဤသို႔ပစၥည္းမ်ားကို အလြယ္တကူေရာင္းဝယ္ဖလွယ္နိုင္ရန္ ေဝသာလီဘုရင္မ်ားက ေငြဒဂၤါးအေျမာက္အမ်ားကိုသြန္းလုပ္ထုပ္ေဝသံုးစြဲခဲ့ၾကသည္။ သေဘၤာတည္ေဆာက္ျခင္းအတတ္။====။ ထိုေခတ္လက္သမားတို႔သည္ ေလွသေဘၤာမ်ားကိုကၽြမ္းကၽြမ္းက်င္က်င္တည္ေဆာက္နိုင္ခဲ့ၾက၏ ၊ အေနာက္နိုင္ငံမ်ားမွယူလာေသာသတၱဳသံမ်ားကို အသံုးျပဳနိုင္ျခင္းသည္လည္း သေဘၤာတည္ေဆာက္ရာတြင္မ်ားစြာအေထာက္အကူျပဳခဲ့သည္၊တည္ေဆာက္လုပ္ကိုင္ိနိင္ေသာေလွသေဘၤာမ်ားမွာ သစ္တံုးရွည္ႀကီးမ်ားကိုထြင္းေသာ ေလာင္းတုန္းေလွ၊ ပ်ဥ္ျပားမ်ားကိုစပ္ေသာေလွငယ္မ်ားမွအစသမၺာန္မ်ား၊ ရြက္ေလွႀကီးမ်ား၊ တုန္ကင္မ်ား၊ ပင္လယ္ကူးသေဘာႀကီးမ်ား၊ အထိတည္ေဆာက္နိုင္ခဲ့ၾကသည္၊ ထူးျခားခ်က္တရပ္မွာ ေလွမ်ားကိုစပ္ရာ၌ သံမႈိ၊ သံကုတ္၊ မူလီစသည္မ်ားကိုလံုးဝမသံုုးပဲ ႀကိမ္မ်ား သက္ကယ္မ်ားျဖင့္ ခ်ဳပ္၍စပ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္၊ ဤကဲ့သို႔စပ္ျခင္းကို ခ်ဳပ္စပ္ဟုေခၚ၍ ဤကဲ့သို႔ေသာစပ္ေသာေလွက္ိုလည္း ခ်ဳပ္စပ္ေလွဟုေခၚသည္။ ျမစ္တြင္းသားေလွငယ္မ်ားမွစ၍ ပင္လယ္ကူးေလွႀကီး(ရမ္းၿဗဲေလာင္းႀကီး)အထိဤနည္းျဖင္စပ္လုပ္ၾကသည္၊ ယေန႔ထိလည္းဤနည္းျဖင့္စပ္လုပ္ေသာေလွမ်ားကို ရခိုင္ျပည္အနွံအျပားတြင္ေတြ႔နိုင္ေသးသည္၊ ေဝသာလီေခတ္ ရခိုင္တို႔၏ နွလံုးရည္နွင့္လက္ရံုးရည္=====။ ။ ထိိုေခတ္္ရခိုင္တိုသည္ အထက္တြင္ေဖာ္ျပသကဲ့သို႔ေသာ သာသနာေရး ဘာသာေရး၊ အနုသုခုမပညာစေသာ အနုအညံအသိမ္အေမြ႔တို႔သာအားသန္ၾကသည္မဟုတ္၊ အမ်ဳိးသားစည္းလံုးညီညြတ္ေရး၊ တိုက္ေရး၊ ခို္က္ေရး၊ နိုင္ငံကာကြယ္ေရးတို႔၌လည္း အားတက္သေရာလုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကေၾကာင္းေတြ႔ရသည္၊ ေက်ာက္ေလွကားေခတ္၌ ဒြါရာဝတီ၊ေဝသာလီ၊ ဓညဝတီ၊ စသည့္ေခတ္မ်ားကဲ့သို႔ေသာ နာဂ နိုုင္ငံ သို႔မဟုတ္ ၿမိဳ႔နိုင္ငံေလ ာက္သာမက ရခိုင္တျပည္လံုးကိုု ေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕ဗဟိုအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔( ဘုရင္နွင့္မူးမတ္မ်ား)ကဦးေဆာင္ကြတ္ကဲအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ စစ္ေရးတြင္လည္း ပတ္ဝန္းက်င္နိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ ဗမာနွင့္မဇၩိမေဒသႀကီး၏ အခ်ဳိးအစိတ္အပိုုင္းမ်ားကို္ိ ဝင္ေရာက္သိမ္းပိုက္ထားနိုင္သည္ထိ စစ္အင္အားႀကီးမားခဲ့သည္၊ ပင္လယ္ေရျပင္တခိုမွာ မင္းမူနယ့္ခ်ဲ႕လာေသာ နယ္ခ်ဲ႕တကာတို႔၏လက္ဦးဆရာ ေပၚတူကီကို ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္တလႊားတြင္ ရခိုင္ေရတပ္က တိုက္ခိုက္ေခ်မႈန္းလိုက္ေသာအခါ ေပၚတူဂီမွာ ရခိုင္ အိႏၵိယ၊ ဗမာ၊ ယိုးဒယား၊(ထိုင္း) စေသာနိုင္ငံမ်ားကို နယ္ခ်ဲ႕ရန္မူလႀကံရြယ္ေသာအႀကံပ်က္ၿပီး စုမတၱရာ၊ ဂ်ာဗား၊ မလကၠာနိုင္ငံမ်ားဘက္သို႔သာ ဦးလွည့္သြားရေတာ့သည္။ (ခ)ေလးၿမဳိ႕ေခတ္===။ ။ (၁) စမၸဝတ္ၿမဳိ႕==။ အထက္တြင္ဆိုခဲ့သည့္အတိုင္း စူလစျႏၵားမင္းနတ္ရြာစံၿပီး အမတ္ႀကီးဓမၼေဇယ်လည္း စူလစျႏၵားမင္းမိဖုရား၏ ျပည္နွင္ဒဏ္ကိုခံရၿပီး အိႏၵိယဘက္သို႔ေရာက္သြားရာ ရခိုင္ျပည္ကိုထိမ္းသိမ္းအုပ္ခ်ဳပ္မည့္ ခိုင္မာေသာဘုရင္(အစိုးရ)မရွိေတာ့သျဖင့္ အင္အားယုတ္ေလွ်ာ့ေနခ်ိန္ ပဲျဖဴမင္းလက္ထက္တြင္ ရွမ္းတို႔ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္လာေသာေၾကာင့္ ေက်ာက္ေလွကားၿမဳိ႕ပ်က္စီးခဲ့ရသည္။ ထိုေနာက္တြင္ကား သူပုန္းသူကန္မ်ားသာ ႀကီးစိုးလာေတာ့သည္၊ သို႔ေသာ္စူလစျႏၵားတြင္က်န္ခဲ့ေသာ သားငယ္ႀကီးျပင္းလာၿပီး ေအဒီ(၇၉၄)ခုတြင္သူပုန္းမ်ားကိုတိုက္ခိုက္နိုင္လုိိက္သျဖင့္ ရခိုင့္ထီးနန္းကိုျပန္လည္ရလာခဲ့သည္။ ဤမင္းသည္ေဝသာလီ၌နန္းမစံေတာ့ဘဲ ေျမာက္ဘက္သို႔အနည္းငယ္ေျပာင္းေရႊ႕ကာ စမၸဝတ္ၿမိဳ႕ကိုတည္၍ နန္းစံေတာ္မူသည္။ ဤမင္းငယ္ရြယ္စဥ္က သက္လူမ်ဳိးမ်ားၾကားတြင္ ႀကီးျပင္းရသျဖင့္ မင္းျဖစ္လာေသာအခါ သက္လူမ်ဳိးမ်ားက ‘ငါတို႔မင္း’ ဟုေခၚၾကရာမွ ေနာင္အခါ’ငတုန္းမင္း’ ဟုေခၚလာၾကသည္။ ေအဒီ(၈၁၅)ခုနွစ္တြင္ဤမင္းနတ္ရြာစံေသာ္ စမၸဝတ္ၿမဳိ႕လည္းပ်က္ေလေတာ့သည္။ (၂)ပဥၥာၿမဳိ႕===။ ။ စမၸဝတ္ၿမဳိ႕ပ်က္ေသာ္ ေက်ာက္ေလွကားၿမိဳ႕ေနာက္ဆံုးဘုရင္စူလစျႏၵား၏ တူ စႏၵကူးမင္းသားေခတၱသင္(၈၁၈-၈၂၈) သည္ စမၸဝတ္ၿမဳိ႕ကိုစြန္႔၍ ေတာထဲသို႔အနည္းငယ္ဝင္ေသာကုန္းတခု၌ ပဥၥာၿမဳိ႕ကိုတည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ဤမင္း၏(၁၁)ဆက္ေျမာက္မင္းဘီလူး(၁၀၆၄-၁၀၉၂) ထံခိုလႈံခဲ့ရသည္၊ က်န္စစ္သားအကူအညီမေပး၍ မင္းရဲဘယရခိုင္ျပည္ကိုျပန္လည္မသိမ္းပိုက္နိုင္ေသာ္လည္း ပုုဂံ၌ပင္ခိုလႈံခြင့္ရခဲ့သည္။ သားေတာ္လကၤ်ာမင္းနန္လက္ထက္ေရာက္မွ အေလာင္းစည္သူ(၁၀၉၂-၁၁၆၇)ကေပးေသာ ေျမာက္မ်ားလွစြာေသာ ပ်ဴနွင့္မြန္တို႔အင္အားအကူအညီျဖင့္အသခၤယာ၏ေျမးမင္းပတ္(၁၀၉၀-၁၁၀၃)ကိုတိုက္ခိုက္ၿပီးလကၤ်ာမင္းနန္ရခိုင္ျပည္ကို ျပန္လည္သိမ္းယူနိုင္ခဲ့သည္။ လက်ၤာမင္းနန္သည္ ပဥၥာၿမိဳ႕၌ဆက္လက္နန္မစ္ုိက္ေေတာ့ဘဲ ပုရိန္ၿမိဳ႕ကိုစတင္တည္ေထာင္စိုးစံခဲ့သည္၊ လကၤ်ာမင္းနန္ကအေလာင္းသည္သူ၏ အကူအညီကိုမွတ္တမ္းတင္သည့္အေနျဖင့္ မိဇၩိမေဒသမဟာေဗာဓိတြင္ ထိုေခတ္ရခိုင္ျပည္သံုးအကၡရာ၊ ရခိုင္ဘာသာစကားျဖင့္ေက်ာက္စာေရးထိုးခဲ့ရာ ၎ေက်ာက္စာ၌ လက်ၤာမင္းနန္သည္မိမိကိုယ္ကိုပ်ဴတစ္သိန္းမင္းဟုေရးထိုးခဲ့သည္ဟုဆိုသည္။ သို႔ေသာ္အခ်ဳိ႕သမိုင္းသုေတသီမ်ားကမူ ထိုေက်ာက္စာမွာ လက်ၤာမင္းနန္ေရးထုိးေသာေက်ာက္စာမျဖစ္နိုင္ မင္းထီးစိုက္ထူေရးထိုးခဲ့ေသာေက်ာက္စာသာျဖစ္နိုင္သည္ဟုဆိုၾကသည္၊ မင္းထီးကားဘဂၤါ(၁၂)ၿမိဳ႕ကိုရခိုင္လက္နက္နိုင္ငံအျဖစ္သိမ္းပိုက္နိုင္ခဲ့သူျဖစ္သည္။ (၃)ပထမပုရိန္ၿမိဳ႕====။ ။ ေအဒီ(၁၁၀၃)ခုတြင္လက်ၤာမင္းနန္(၁၁၀၃-၁၁၀၉)သည္ပထမတြင္ ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕(ေလးၿမိဳ႕ျမစ္အေနာက္ဘက္ကမ္း ေျမာက္ဥၿမိဳ႕အနီးေတာင္ဘက္ ေလာင္းၾကက္ေခ်ာင္းေဘးတြင္)ကိုစတင္တည္ေထာင္ခဲ့ူသည္၊ သို႔ေသာ္နွစ္မလည္ခင္ပင္ၿမိဳ႕ပ်က္၍ ေျမာက္ဘက္သို႔အနည္းငယ္ေရြ႕ေျပာင္းကာ ပထမပုရိန္ၿမိဳ႕ကိုတည္ထားအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ လက်ၤာမင္းနန္ေျခာက္ဆက္ေျမာက္ ေကာလိယမင္း(၁၁၁၈-၁၁၂၃)သည္ မဟာထီးဘုရားကိုတည္ထားကိုးကြယ္ခဲ့သည္။ (၄)ဒုတိယပုရိတ္ျမိဳ႕====။ ။ေအဒီ(၁၁၂၃)ခုတြင္ေကာလိယမင္းသားေတာ္ဒႆရာဇာ (၁၁၂၃)(၁၁၃၉)ဆက္စံသည္။လက်ၤာတြင္းနန္ကိုနန္းတင္ရန္ကူညီလာေသာျပဴစစ္သည္၊မြန္စစ္သည္အခ်ိဳ႕ဖ်က္ဆီးလားေသာမဟာမုနိရုပ္ပြားေတာ္ကိုျပဳျပင္မြန္းမန္ရသည္။ ၁၂၅၀ တြင္ဒႆရာဇာမင္းဆက္ေနာက္ဆံုးမင္းအေလာမာျဖဴထီးနန္းစံခဲသည္။ (၅)ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕====။ ။အေလာမာျဖဴမင္း(၁၃၅၀-၁၂၅၆)သည္ပုရိန္ၿမိဳ႕ကိုစြန္႔ကာအဥၹနနဒီ(ေလးၿမိဳ႕ျမစ္)အေနာက္ဘက္သို႔ကူးၿပီးလွ်င္၁၂၅၁-ခုနစ္တြင္လက်ၤာမင္းနန္းတည္ေထာင္တူးေသာေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ကိုတဖန္အသစ္တည္ေထာင္စံျမန္းခဲ့သည္။ဤေလာမာျဖဴမင္းဆက္မင္းဘီီလူး(၁၂၇၇-၈၁)အားစည္သဘင္အမတ္လုပ္ၾကံကာ၁၂၈၁ခုနစ္တြင္နန္းတက္ေလသည္။ဤသို႔မင္းဆက္အျပတ္တြင္ရခို္င္မူးမတ္တို႔ကအင္း၀ဘုရင္မင္းၾကီးစြာေစာ္ကဲထံမင္းေလာင္းသြားေတာင္းၾကသည္ဟုဆိုသည္။မင္းၾကီးစြာေစာ္ကဲကသူ႔ဦးရီးေတာ္ေစာမြန္ၾကီးကိုေပးေၾကာင္းေစာမြန္ၾကီးအားရခိုင္ျပည္သူတို႔ႏွင့္လိုက္ေလွ်ာ႔ညီေထြအုပ္ခ်ဳပ္ရန္ညြန္ၾကားလိုက္ေၾကာင္းသို႔ေသာ္ေစာမြန္ၾကီးအုပ္ခ်ဳပ္မႈ႔မလိမ္မာ၍ရခိုင္တို႔ပုန္ကန္သျဖင့္ေစာမြန္ၾကီးရခိုင္မွထြက္ေျပးရေၾကာင္းအဆိုရွိသည္။ ရခိုင္ျပည္သူတို႔လည္းမင္းဘီလူးသား ရ ႏွစ္အရြယ္မင္းထီးကိုပင္ရင္ခြင္ပိုက္ဘုရင္တင္ေျမာက္ၾကသည္။မင္းထီး(၁၂၈၃-၁၃၈၉)ကားမဟာပညာေက်ာ္စေသာအမတ္ပညာရွိတို႔ညြန္ျပသြန္သင္သည္ကိုခံယူကာတိုင္းျပည္ကိုအုပ္ခ်ဳပ္သျဖင့္သမိုင္းမွာထင္ရွားေသာဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္ခဲ့သည္။။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး====။ ။မင္းထီးကားျပည္တြင္းအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိုျပဳျပင္မြန္မန္ခဲ့၏။ ဥပေဒသစ္မ်ားထုပ္ျပန္ခဲ့၏သားမေကာင္းလွ်င္အဖသမီးမေကာင္းလွ်င္အမိ၊တပည့္မေကာင္းလွ်င္ဆရာ၊မယားမေကာင္းလွ်င္၊ကၽႊန္မေကာင္းလွ်င္အရွင္၊စသူတို႔တြင္အျပစ္မလြတ္ေၾကာင္း၊ထိုသို႔ေသာျပစ္မႈမ်ားက်ဳးလြန္ပါကသက္ဆိုင္သူတရားခံတို႔အားအေရးယူအျပစ္ေပးရန္လည္းအမိန္႔ထုပ္ဆင့္ထား၏။သူ႔(ဘုရင္)ဦးရီးေတာ္၏ကၽြန္တစ္ေယာက္ႏြားခိုးရာဤစည္းကမ္းခ်က္ဥပေဒအရမင္ထီးသည္မိမိဦးရီးအားေသဒာဏ္ေပးခဲ့သည္။ နန္းတြင္းသန္႔ရွင္းေရးႏွင့္ပတ္သက္၍ထားေသာစည္းကမ္းကိုေမ့ေလွ်ာ့ျပီးနန္းတိုင္မွာထံုးတို႔မိေသာမိမိလက္ညိုဳးကိုပင္ကိုယ္ေတာ္တိုင္သံလွ်ုက္ႏွင့္ျဖတ္ပစ္ခဲ့၏။ထို႔ေၾကာင့္မင္းထီးအားျပည္သူမ်ားေၾကာင့္ရြံ႕ၾကသည္။လက္ညိွဳးမေကာင္းလက္ညိွဳးလက္မမေကာင္းလက္မဆိုေသာေက်ာသားရင္းသားမခဲြေသာစည္းကမ္းစကားစဥ္သည္လည္းမင္းထီးလက္ထက္ကစတင္ေပၚေပါက္လာျခင္းျဖစ္သည္။ စစ္ေရး====။ ။ေအဒီ ၁၃၃၃ တြင္ဗမာဘုရင္မင္းရွင္ေစာသရက္တြင္စံေနသည္ကိုတိုက္ခိုက္သိမ္းယူခဲ့သည္။ေနာင္အခါတြင္မင္းရွင္ေစာ၏သားသံုးေယာက္ကိုအင္း၀သို႔ျပန္ခြင့္ျပဳခဲ့ေသာ္လည္းမင္းရွင္ေစာႏွင့္က်န္မိသားစုကိုမူျပန္ခြင့္မျပဳခဲ့ေခ်။အေနာက္ဘဂၤလားျပည္သားဘဂၤလီမ်ားကစစ္တေကာင္းျမစ္တြင္သေဘၤာတရာႏွင့္ပိတ္ဆို႔၍စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ကိုတိုက္ခိုက္ရန္စီမံျပဳလုပ္ေနစဥ္ရခိုင္တို႔ကျမစ္တဘက္ေလွၾကီး(၅၀၀)ကိုေက်ာက္တံုးေက်ာက္ခဲမ်ားထည့္ကာႏွစ္ျမဳတ္လိုက္ၿပီးအထက္အညာက၀ါးေဖာင္ၾကီးမ်ားေပၚတြင္ထင္ပံုကာမီးတိုက္ၿပီးေမွ်ာခ်ရာကုလားသေဘၤာမ်ားထြက္ေျပးရသည္။ျမစ္၀တြင္ျမဳတ္ထားေသာေလွမ်ားေၾကာင့္ထြက္မေရာက္ဘဲကုလားသေဘၤာအားလံုးမီးေလာင္ပ်က္စီးၾကရသည္။ ၁၃၈၉-ခုႏွစ္တြင္မင္းထီးနတ္ရြာစံ၍အေလာမာျဖဴအႏြယ္ေတာ္(၁၆)ဆက္ေျမာက္သဂၤသူနန္းတက္သည္။ဗမာရာဇ၀င္အခ်ိဳ႕၌သဂၤသူမင္းကိုေစာရာၾကီးဟုေတြ႔ရသည္။သဂၤသူမင္းသည္(၁၄၀၃)ခုတြင္အင္း၀ကိုသြားတိုက္သည္။အေရးမလွဘဲျပန္ဆုတ္ခဲ့ရသည္။(၁၄၀၄)ခုတြင္သဂၤသူနတ္ရြာစံ၍တူေတာ္(ေနာ္ေတာ္ရာဇာသူ၏သား)မင္းေစာမြန္နန္းတက္လာသည္။(၁၄၁၆)ခုႏွစ္တြင္အင္း၀ဘုရင္မင္းေခါင္သားေတာ္မင္းရဲေက်ာ္စြာလာတိုက္၍ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕က်ဆံုးရသျဖင့္မင္းေစာမြန္ကုလားမင္းထံခိုလံုရသည္။တစ္ခ်ိဳ႕သအိုင္းဆရာတို႔ကမင္းေစာမြန္ဒလက္ၿမိဳ႕စား၏ႏွမေတာ္လင္ရွိမယားအားအတင္းအဓမၼသိမ္းပိုက္ရာမွဒလက္ၿမိဳ႕စားမေက်နပ္၍အင္း၀မင္းေခါင္ကိုပင့္္ခ်ီရာမွအင္း၀မင္းေခါင္လာတိုက္ျခင္းျဖစ္သည္ဟုအဆိုရွိသည္။မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစမင္းေစာမြန္ကားေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕က်၍ကုလားျပည္မွာအမွန္ပင္ခိုလံုခဲ့ရသည္။ဤသို႔ျဖင့္ရခိုင္ျပည္ကိုဗမာတို႔ကသိမ္းပိုက္အုပ္ခ်ဳပ္ထားၾကေလသည္။ဗမာတို႔ညွင္းပန္းႏွိက္စက္သတ္ျဖတ္လာေသာေၾကာင့္မင္းေစာမြန္၏ညီေတာ္မင္းစရိတ္(အလိခင္)ဟံသာ၀တီမြန္ဘုရင္သြားေရာက္အကူအညီေတာင္းရာမြန္ဘုရင္ရာဇာဓိရာဇာအကူအညီျဖင့္ဗမာတို႔ကိုေလာင္းၾကက္မွေမာင္းထုပ္နဳိင္ေလသည္။တဖန္(၁၄၁၀)ခုတြင္ဗမာကလာတိုက္ျပန္သျဖင့္မင္းခရီဂစၧပနဒီကုလားတန္ျမစ္ညာသို႔ဆုတ္ခြာေပးလိုက္ရသည္။ေနာက္တဖန္မြန္ဘုရင္ရာဇာဓိရာဇာရခိုင္ကိုသိမ္းကာမင္းေစာမြန္ကိုနန္းတင္ျပန္သည္။ရခိုင္ျပည္ကိုအုပ္ခ်ဳပ္ေနေသာမင္းေခါင္၏သားမက္ေတာ္ေနာ္ရထာကိုကြက္မ်က္ကာအေနာ္ရထာ၏မိဘုရားေစာျပည့္ခ်မ္းသာကိုရာဇာဓိရာဇာမိဘုရားေျမာက္ေလသည္။။ မင္းေခါင္ဤသတင္းကိုၾကားေသာ္ရာဇာဓိရာဇာအားတိုက္ရန္စိုင္းျပင္းေလသည္။မင္းေခါင္ကရခိုင္အေရအခင္းႏွင့္ပတ္သက္၍မိမိမြန္တို႔ႏွင့္စစ္ျဖစ္ရေတာ့မည္ထိုသို႔စစ္ျဖစ္လာလွ်င္မြန္ႏွင့္မပူးေပါင္းဘဲမိမိႏွင့္သာပူးေပါင္းရန္လည္းဇင္းမယ္ဘုရင္မဟာရတ္အားသ၀ဏ္လႊာပို႔ကာၾကိဳတင္မိတ္ဖဲြ႕ထားခဲ့သည္။ရခိုင္ျပည္ကိုလည္းမင္းေခါင္တဖန္တိုက္ခိုက္သိမ္းယူသျဖင့္မင္းခရီရာဇာဓိရာဇာသို႔ခိုရျပန္သည္။ဤသို႔ျဖင့္ထိုအခ်ိန္ကရခိုင္ျပည္မွာမြန္တလည့္ဗမာတလည့္စိုးမိုးျခင္းကိုခံရေလသည္။ (၁၄၂၉)ခုႏွစ္တြင္မင္းေစာမြန္ကုလားအကူအညီျဖင့္ေလာင္းၾကက္ကိုျပန္ရသည္။ဤအကူအညီေၾကာင့္ဘဂၤါ(၁၂)ၿမိဳ႕ကိုကုလားသို႔ေပးလိုက္ရသည္။ရခိုင္ျပည္မွာလည္းကုလားလြမ္းမိုးျခင္းကိုခံလာျပန္သည္။ႏွစ္ေပါင္း(၁၀၀)ခန္႔ကုလားလြမ္းမိုးျခင္းခံခဲ့ရသည္။ အခန္း(၄)ေျမာက္ဦးေခတ္(က)ေျမာက္ဦးေခတ္(ပထမ)မင္းေစာမြန္(၁၄၀၄-၁၄၃၄) ။ မင္းေစာမြန္သည္(၀၄၀၆)ခုထိနန္းစံခဲၿပီးသူရတန္မင္းထံ၂၂ႏွစ္ခိုလံုခဲ့ ရာမွာ(၁၄၂၉)ခုႏွစ္တြင္မွတဖန္ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ကိုျပန္လည္သိမ္းပိုက္ၿပီးေသာအခါပညာရွိအမတ္မ်ားကေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ပ်က္စီးခဲ့ၿပီးျဖစ္၍ၿမိဳ႕ပ်က္ဆက္လက္၍ထီးနန္းစိုက္ရန္မသင့္ၿမိဳ႕သစ္တည္ေထာင္ေၾကာင္းႏွင့္ေလွ်ာက္ၾကသည္။ထို႔ေၾကာင့္ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ေနရာထက္ေကာင္းေသာ(ဘူမိနက္သံ)ေျမေနရာကိုရွာၿပီး(၁၄၃၀)ခုႏွစ္တြင္ၿမိဳ႕သစ္တည္ၾကသည္။ၿမိဳ႕အမည္ကိုလည္းေျမာက္ဦးဟုအမည္မဲွ႕ေခၚေစသည္။ မင္းခရီ။ =====။(၁၄၃၄-၁၄၅၉)၁၄၃၄ခုႏွစ္တြင္မင္းေစာမြန္နတ္ရြာစံေတာ္မူ၍ညီေတာ္သံတြဲၿမိဳ႕စားမင္းခရီ(အလီခင္လည္းဟူ)ကဆက္ခံသည္။ဤမင္းကားအိမ္ေရွ႕မင္းဘ၀ႏွင့္သံတြဲၿမိဳ႕စားအျဖစ္တာ၀န္ထမ္းစဥ္ကပင္ေနာက္ေတာ္မင္းေစာမြန္္အေပၚသစၥာေစာင့္သိခဲ့သည္။ေလာင္းၾကက္ၿမိဳ႕ကိုအဓမၼ၀င္ေရာက္အပိုင္စီးထားေသာဗမာဘုရင္ပထမမင္းေခါင္၏သားမက္ေနာ္ရထာကိုမြန္ဘုရင္ရာဇာဓိရာဇာ၏အကူအညီႏွင့္တိုက္ခိုက္သိမ္းယူကာေနာ္ရထာကိုကြယ္မ်က္ၿပီးဘဂၤလားနယ္ကုလားမင္းထံခို၀င္ေနရေသာေနာင္ေတာ္မင္းေစာမြန္အားပင့္ေဆာင္ကာနန္းအပ္ခဲ့သည္။ နယ္ေျမမ်ားကိုျပန္္လည္သိမ္းသြင္းျခင္း။====။ ။ထီးနန္းဆက္ခံသည္ႏွင့္ခ်က္ခ်င္းမိမိတို႔ဆံုးရံုးခဲ့ရေသာနယ္ေျမမ်ားကိုျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရန္ႀကိဳးပမ္းသည္။ဗမာတို႔လက္ထဲမွာက်န္ေနေသးေသာသံတြဲၿမိဳ႕ကိုဦးစြာတိုက္ခိုက္သိမ္းယူသည္။ဘဂၤလီမင္းထံဆံုးရွံဳးေနရေသာဘဂၤါ(၁၂)ၿမိဳ႕ကိုျပန္လည္တိုက္ခိုက္သိမ္းယူသည့္အခ်ိန္တြင္ဗမာတို႔ႏွင့္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးယူလားႏူိင္မွအေရးသာမည္။သို႔မဟုတ္ပါကဘဂၤလီကိုလည္းတိုက္ရဗမာကိုလည္းတိုက္ရႏွင့္စစ္ႏွစ္မ်က္ႏွာျဖစ္ေနလွ်င္လုပ္ကိုင္ရခက္ေနမည္ကိုႀကိဳတင္တြက္ဆၿပီးဗမာႏွင့္မဟာမိတ္ဖြဲ႕ခဲ့သည္။ ဤအျမင္ျဖင့္မင္းခရီသည္(၁၄၅၄)ခုႏွစ္ေႏြဦးေပါက္ရာသီတြင္အင္း၀ဘုရင္နရပတိႏွင့္မဟာမိတ္ဖြဲ႔ခဲ့သည္။မင္းႏွစ္ပါးတို႔သည္ဆင္တပ္ျမင္းကိုယ္စီႏွင့္ခ်ီတက္လာၾကၿပီးသတ္မွတ္ထားေသာဖိုးေခါင္ႏြယ္ခ်ိဳေတာင္ရိုး(ယခုေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ႏွင့္ပခုကၠဴၾကားရခို္င္ရိုးမအလယ္ရိုုးတစ္ခု)၌အႀကီးအက်ယ္ခန္းနားစြာေတြ႔ဆံုၾကသည္။ဘုရင္အခ်င္းခ်င္းသည္၎၊မိဖုဘုရားအခ်င္းခ်င္းသည္၎၊မင္းသမီးမင္းသားအခ်င္းအခ်င္းႏွင့္မူးမတ္အခ်င္းခ်င္းတို႔သည္၎အသီးသီးပဏာလက္ေဆာင္ေပးၾကသည္။နယ္ျခားစာခ်ဳပ္လည္းခ်ဳပ္ဆိုၾကသည္။ထိုမင္းႏွစ္ပါးခ်ဳပ္ဆိုေသာစာခ်ဳပ္အရႏွစ္ႏူိင္ငံနယ္နိမိတ္ကိုဤကဲ့သို႔သတ္မွတ္သည္။ ဘိုးေခါင္ေတာင္ရိုးအေရွ႕တံလည္းေရက်ကိုရတနာပူရအင္း၀ႏူိင္ငံျဖစ္ေစ။ -ဘိုးေခါင္ေတာင္ရိုးအေနာက္တံလညးေရက်ကိုဓည၀တီႏူိင္ငံပိုုင္ျဖစ္ေစ။ဟူ၍ပိုင္ျခားသတ္မွတ္ၾကသည္။(ေတာင္ပိုင္းနယ္ျခားကိုမူဤေနရာ၌အထူးေဖၚျပျခင္းမေတြ႔ရ၊ထိုအခါကေတာင္းပိုင္းနယ္ျခားမွာသရက္၊ေအာင္လံဘိုးခိုးေတာင္စေသာဧရာ၀တီျမစ္အေနာက္ဘက္ကမ္းေျခတေလွ်ာက္ျဖစ္ေသာေမာ္တင္စြန္း၊ဟိုင္းႀကီးကၽြန္းႏွင့္ကိုယ့္ကိုးကၽြန္းထိရခိုင္ပိုင္နတ္ျမစ္သည္)ဤသို႔စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးမင္းႏွစ္ပါးသည္အစီအစဥ္ရွိိစြာခဲြခြာကာမိမိတို႔တပ္အသီးသီးႏွင့္မိမိတို႔နယ္ျပည္ေတာ္သို႔ေအးေဆးစြာျပန္လည္ၾကြခ်ီေတာ္မူခဲ့ၾကသည္။နရႏုမင္းသည္ဤသို႔စစ္မ်က္ႏွာတစ္ဘက္ကိုယာယီရပ္တန္႔ေစၿပီးရခိုင္ျပည္၏တစ္စိတ္တစ္ေဒသျဖစ္ေသာေဂါ(GAUR)နယ္သည္ဘဂၤလီႏိူင္ငံလက္ေအာက္ခံမဟုတ္ေၾကာင္းရခိုင္ျပည္၏အခ်ဳပ္ခ်ာအာဏာပိုင္နယ္ေျမတစ္ခုသာျဖစ္ေၾကာင္းေၾကျငာၿပီးဘဂၤလားမင္းထံဆံုးရႈံးေနေသာဘဂၤါ(၁၂)ၿမိဳ႕ကိုျပန္လည္သိမ္းယူရန္အစီစဥ္မ်ားစေတာ့သည္။စလွ်င္စခ်င္းရာမူး(ပန္း၀ါ)ကိုတိုက္ခိုက္သိမ္းယူသည္။ေနာက္စစ္တစ္ေကာင္းၿမိဳ႕ကိုသိမ္းယူရန္စီစဥ္ေနစဥ္(၁၄၅၈)ခုႏွစ္တြင္နရႏုမင္းနတ္ရြာစံေတာ္မူေလသည္။ ဘေစာျဖဴမင္း။====။(၁၄၅၈-၁၄၈၁)နရႏုမင္း၏သားေတာ္ျဖစ္သည္။ဖခမည္းေတာ္လက္ထက္အိ္္မ္ေရွ႕မင္းတာ၀န္ႏွင့္စစ္သူႀကီးတာ၀န္ကိုပါထမ္းေဆာင္ရသူျဖစ္သည္။ဘေစာျဖဴဘုရင္သည္ဖခမည္းေတာ္ခ်မွတ္ခဲ့ေသာလမ္းစဥ္ကိုဆက္လက္အေကာင္အထည္ေဖၚခဲ့သည္။မိမိဘုရင္ျဖစ္ၿပီးမၾကာခင္မွာပင္စစ္တစ္ေကာင္းနယ္စားတာဘတ္ရွား(BABEK SHAH)ကိုတိုက္ခိုက္ၿပီးစစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ကိုသိမ္းယူသည္။ဤအခ်ိန္မွစၿပီးရခိုင္ျပည္သည္လည္းဘဂၤလီဘုရင္မ်ားၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈေအာက္မွလြတ္ကင္းစျပဳလာသည္။ဘုရင့္ဘဲြ႕နာမည္ေတာ္မ်ားဘဂၤလီဘဲြ႕အမည္မ်ားမွည့္ေခၚျခင္းမွာလည္းဘဂၤလီၾသဇာခံအဓိပါယ္မသက္ေရာက္ေတာ့ဘဲဘဂၤလီနယ္မ်ားကိုပိုင္စိုးေသာအရွင္သခင္ျဖစ္ေၾကာင္းေဖၚျပေသာအထိမ္းအမွတ္သို႔ေျပာင္းလဲစျပဳလာသည္။ဤမင္းလက္ထက္သီဟိုဠ္၊ေပၚတူဂီပသီႏူိင္ငံဘုရင္မ်ားႏွင့္လည္းအဆက္အသြယ္ရကာမဟာမိတ္ျဖစ္လာသည္စာေပအႏုပညာမ်ားတိုးတက္ခဲ့သည္။အဒူမင္းညိဳစပ္ဆိုေသာရခိုင္မင္းသမီးဧခ်င္းမွာဤမင္းလက္ထက္တြင္ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာေတးကဗ်ာလကၤာေလာက၌အထင္ရွားဆံုးျဖစ္သည္။အလားတူစာေပအေျမာက္အျမားရွိခဲ့ေသာ္လည္းသဘာ၀ဒဏ္ေၾကာင့္၎၊ဗမာစစ္သူကိုစာေပအျဖစ္အမည္ေျပာင္းခိုးယူျခင္းျဖင့္၎၊ရခိုင္စာေပအေျမာက္အမ်ားမွာေပ်ာက္ဆံုးတိမ္ေကာခဲ့ရသည္။ ေအဒီ(၁၄၈၁)ခုႏွစ္မွာဘေစာျဖဴလုပ္ၾကံခံရ၍ကံေတာ္ကုန္ခဲ့သည္။ဘေစာျဖဴနတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ခန္႔မၿငိမ္မသက္ျဖစ္ကာတဖန္အင္အားယုတ္ခဲ့ရျပန္သည္။ မင္းက်ပ္မ်ား။ ေဒါလွ်ာ။====။(၁၄၈၁-၁၄၉၁)ဘေစာျဖဴ၏သားျဖစ္သည္။သက္မင္းႏူိင္ငံေ၀ရိပူရကိုင္ပါရာ(TIPPERA)ကိုတို္က္ရာမေအာင္ျမင္၍ဆုတ္ခြာလာခဲ့ရသည္။ ဘေစာညိဳ(၁၄၉၁-၉၃)=====။မင္းခရီ၏သားဘေစာျဖဴ၏ညီျဖစ္သည္ မင္းရန္ေအာင္(၁၄၉၃-၉၄)===။ေဒါလွ်ာ၏သား ၆ လသာနန္းစံရသည္။ သဂၤသူ(၁၄၉၄-၁၅၀၁။===။မင္းရန္ေအာင္၏ဦးရီးေတာ္အမ္ဘက္မွေဆြမ်ိဳးျဖစ္သည္။ မင္းရာဇာ(ကၠူလိသွ်ာလည္းဟူ)(၁၅၀၁-၁၅၁၃)။သဂၤသူ၏သားျဖစ္သည္။တိုင္ျပည္ေရးရာကိုစိတ္မ၀င္စားဘဲသံတြဲသို႔သြားကာဆင္ဖမ္း၊အမဲလိုက္ျခင္း၊ျဖင့္သာအခ်ိန္ကုန္သည္။ေျမာက္ဥကိုစြန္႔၍ေ၀သာလီသို႔ေျပာင္းကာနန္းစံသည္တြင္နန္းက်ရသည္။ေနာင္အခါသားေတာ္လုပ္ၾကံ၍ကံေတာ္ကုန္သည္။ ပဇာပတိ(၁၅၁၃-၁၅၁၅)။ ။ေ၀သာလီမွေျမာက္ဥသို႔ျပန္ေျပာင္းသည့္စစ္သူႀကီးတို႔၏ဇနီးမ်ားကိုၾကာခို၍စစ္သူႀကီးမ်ားလုပ္ၾကံ၍ကံေတာ္ကုန္သည္။မင္းေစာအို/ဇလသွ်ာ/သိရိသူ/ဇလတၱေစာမြန္လည္းဟူ(၁၅၁၅-၁၅၁)။ သဂၤသူ၏ညီေတာ္ျဖစ္သည္ သဇာတ/အလီသွ်ာ(၁၅၁၅-၁၅၂၁)။==။ရမ္းျဗဲေလးေတာင္စား၏သားေတာ္ျဖစ္သည္။ မင္းေခါင္ရာဇာ(၁၅၂၁-၁၅၃၁)။====။သဇာတ၏ညီျဖစ္သည္။သံတြဲစားဘေစာသီရိ(မင္းဘာႀကီး)လုပ္ၾကံ၍ေသရသည္။ (ခ)ေျမာက္ဥေခတ္(ဒုတိယ)ရခိုင္ျပည္တန္ခိုးအာဏာတိုးတက္ျခင္းမင္းဘာႀကီး(၁၅၃၁-၁၅၅၃)။====။ရာဇ၀င္၌မင္းဘင္ဟူ၍၎၊ဘေစာသီရိဟူ၍၎၊ေဇာက္ေပါက္သွ်ာဟူ၍၎၊ေခၚမွတ္ၾကသည္။(၁၅၃၁)ခုႏွစ္တြင္(သံတြဲၿမိဳ႕စားဘ၀ႏွင့္ေနစဥ္)ျပည္သူအမ်ားရံြ႕ခ်ာမုန္းတီးေနေသာမင္းေခါင္ရာဇာအားေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္၍ဘုရင္ျဖစ္လာသည္။ဤမင္းလက္ထက္မွစ၍ရခိုင့္တန္ခိုးအာဏာအရွိန္အ၀ါျပန္လည္ေတာက္ပလာသည္။ဤအခ်ိန္တြင္ဗမာျပည္၌တပင္ေရႊထီးနန္းတက္လာကာမြန္ႏူိင္ငံဟံသာ၀တီကိုသိမ္းယူလိုက္ၿပီးရခိုင္ျပည္ကိုလည္းၿခိမ္းေျခာက္လ်က္ရွိသည္။ထို႔ေၾကာင့္မင္းဘာႀကီးသည္မိမိၿမိဳ႕ေတာ္ကိုၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ထားႏွင့္သည္။ၿမိဳ႕တံတိုင္းကိုတိုးခ်ဲ႕ျခင္း၊တန္ေဆာင္းျပအိုး၊ပစၥင္၊ရင္ကား၊တံခါး၊ေရ က်ံဳး၊ရံြ႕ညံ့က်ံဳး၊က်ံဳးေျခာက္စသည့္က်ံဳးအထပ္ထပ္၊တံတိုင္းအထပ္ထပ္၊မိမိၿမိဳ႕ႀကိဳတင္ကာကြယ္ေရးကိုအကြက္ေစ့ေစ့တခုမက်န္စီမံျပဳျပင္ထားသည္။ဤသည္ကိုရာဇာ၀င္လကၤာတခ်ိဳ႕ကေစာမြန္ျပင္ျပဳမင္းပါတည္ေက၊ျပည္ေျမာက္ဥဟူ၍စပ္ဆိုခဲ့ၾကသည္။ မင္းဘာႀကီးတြက္ဆေမွ်ာ္မွန္းထားသည့္အတိုင္းပင္တပင္ေရႊထီးသည္ရခိုင္ျပည္ကိုက်ဳးေက်ာ္တိုက္ခိုက္ရန္စိုင္းျပင္းလာသည္။ဗမာျပည္မွရခိုင္ျပည္သို႔၀င္မည့္လမ္းတြင္ရွိေသာျပည္ၿမိဳ႕ိကုိ(၁၅၄၁)ခုႏွစ္တြင္တပင္ေရႊထီးစတင္တုိက္ခိုက္လေလေတာ့သည္။တပင္ေရႊထီးေျခလွမ္းကိုႀကိဳတင္ျမင္ထားေသာမင္းဘာႀကီးသည္သံတြဲၿမိဳ႕စားအားဗမာမင္းကိုျပည္ၿမိဳ႕ကပင္သြားေရာက္ႀကိဳတိုက္ရန္မမိန္႔ေတာ္ခ်မွတ္သျဖင့္သံတြဲၿမိဳ႕စားျပည္ၿမိိဳ႕ကိုအလံုုးအရင္းျဖင့္ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ရာတပင္ေရႊထီး၏ရခိုင္ျပည္က်ဳးေက်ာ္ေရးအၾကံအစည္လည္းပ်က္သြားေတာ့သည္။ေနာက္တဖန္(၁၅၄၄)တြင္တပင္ေရႊထီးသံတြဲကိုထိပါးလာျပန္သည္။ဤအခ်ိန္တြင္တပင္ေရႊထီးတပ္မ်ားေျပးေပါက္မရေအာင္ရခိုင့္ကုန္းတပ္၊ေရတပ္မ်ားကပိတ္ဆို႔ထားေသာေၾကာင့္တပင္ေရႊထီးထံမွရဟန္းေတာ္မ်ားလႊတ္၍စစ္ေျပၿငိမ္းရန္ကမ္းလွမ္းလာသည္။မင္းဘာႀကီးလည္းတဘက္မွဥေရာပတိုက္သားေပၚတူဂီႏွင့္ဘဂၤလားမွကုလားရန္တို႔ကိုမၾကာခင္ရင္ဆိုင္ရမည္ျဖစ္သျဖင့္အလြယ္တကူစစ္ေျပၿငိမ္းကာမဟာမိတ္ျပဳခြင့္ေပးလိုက္ေလသည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္(ဒုတိယ) မွတ္ခ်က္။ ။သံတြဲ(ဒါြရာ၀တီ)ၿမိဳ႕ကိုေရွးပေ၀သဏီရခိုင္ဘိုးဘြားမ်ားကနတ္ေက်ာက္ငွက္ႀကီးေက်ာေပၚမွာတည္ထားခဲ့ေၾကာင္း၊ရန္သူတိုက္၍မရႏူိင္ေၾကာင္းႏွင့္ေရွးလူႀကီးသူမမ်ားအယူရွိခဲ့ဘူးသည္။ရန္သူလာတိုက္တိုင္းနတ္ငွက္ႀကီးသည္ေကာင္းကင္သို႔ရႊံတက္သြားေၾကာင္း၊ရန္သူမ်ားၿမိဳ႕ကိုရွာမေတြ႔ေတာ့ဘဲေကာင္းကင္၌သာေမာင္းေထာင္းသံ၊ဆူဖြက္သံ၊လူသံစသည္တို႔ကိုၾကားေနရေၾကာင္း၊ထို႔ေၾကာင့္ေရွးသမိုင္းဆရာမ်ားက”အာကာပ်ံ၀ဲေခၚမညံၿမိဳ႕သံတြဲ”ဟူ၍စပ္ဆိုခဲ့ၾကသည္။ ဤသည္ကားဒ႑ာရီသာျဖစ္သည္။အမွန္မွာသံတြဲၿမိဳ႕ကိုသံတြဲျမစ္ရစ္ေခြလွ်က္ေျမာက္အထပ္ထပ္၀ိုင္းရန္ေနသျဖင့္ေဒသမကၽြမ္းက်င္္ေသာရန္သူတို႔မွာျပဳန္းခနဲၿမိဳ႕ကိုရွာမေတြ႕ႏူိင္ဘဲမ်က္စိလည္ေနစဥ္ရခိုင္စစ္သည္ေတာ္မ်ားကအလစ္၀င္တိုက္ေသာေၾကာင့္ရန္သူမ်ားေျပးရသည့္အျဖစ္မ်ဳိးကိုဆိုလိုဟန္တူသည္။ထိုမွ်မကေသးမင္းေဇာ ဘဲြ႕အမည္ရေသာသံတြဲၿမိဳ႕စားဘုရင္တစ္ပါးသည္။သြားအစြယ္ထူးထူးျခားျခားရွည္၍၎၊ထူးျခားေသာပိေတာက္စည္ကိုပိုင္၍၎၊အလြန္တန္ခိုးႀကီးေၾကာင္းျမန္မာျပည္သို႔စစ္ခ်ီတိုင္းစစ္ဦးကထိုပိေတာက္စည္ႀကီးကိုတီးခတ္ရေၾကာင္း၊ျမန္မာျပည္ကိုစစ္အႀကိမ္ႀကိမ္ႏူိင္ေၾကာင္းျမန္မာျပည္သူမ်ားအလြန္ေၾကာက္ရြံ႕ၾကရေၾကာင္းထို႔ေၾကာင့္ပိေတာက္စည္တခါတီးျမန္မာျပည္ႀကီးသံုးခါၿပိဳ ဟူေသာစကားစဥ္ပင္ေပၚခဲ့ရေၾကာင္းျဖင့္လည္းေရွးရာဇ၀င္အဆိုရွိေသး၏။ ဘာသာေရးေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား။ ။ မင္းဘာႀကီးသည္ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ကိုမြမ္းမံသည့္အျပင္ေက်ာင္းကန္ပုထိုးဗုဒၶရုပ္ထုအစုစုတို႔ကိုလည္းေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။မိဖုရားႀကီးေစာမဲၾကည္လည္းႏူိင္ငံအႏွံ႔ပုထိုးေစတီေတာ္မ်ားတည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။နယ္စား၊ၿမိဳ႕စား၊ရြာစားမ်ားအားရခိုင္တျပည္လံုးၿမိဳ႕ႀကီးၿမိဳ႕ငယ္ရြာႀကီးရြာငယ္အသြယ္သြယ္တို႔တြင္လည္းဘုရားပုထိုးသိမ္၊ေက်ာင္းစသည့္သာသနာအေဆာက္အဦးမ်ားကိုေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေစသည္။ဤသို႔မိမိႏူိင္ငံအတြင္းမိမိႏွင့္မင္းမွဳထမ္းသူမ်ားသူေဌးသူၾကြယ္စေသာျပည္သူမ်ား၏ကုသိုလ္ေကာင္းမႈႏွင့္ပတ္သက္၍အေနာက္မိဇၥ်ိမေဒသမဟာေဗာဓိ၌ေက်ာက္စာေရးထိုးခဲ့သည္။မင္းဘာႀကီးတည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခဲ့ေသာေက်ာင္းေတာ္မ်ား၊ပုထိုးေတာ္ႀကိီးမ်ားအနက္ေျမာက္မ်ားစြာတို႔မွာၿပိဳက်ပ်က္စီးခဲ့ၾကသည္ျဖစ္ေသာ္လည္းေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ရွိရွစ္ေသာင္းပုထိုးေတာ္ႀကီး၊မစည္းကၽႊန္းရွိကူေတာင္ဘုရားတို႔မွာယေန႔တိုင္ဖူးေတြ႔ႏူိင္ေသးသည္။မင္းဘာႀကီးတည္ထားကိုးကြယ္ခဲ့ေသာဘုရားပုထိုးေတာ္မ်ားထဲတြင္ရွစ္ေသာင္းပုထိုးေတာ္ႀကီးကားႀကီးက်ယ္၏၊ခန္းနား၏၊ထူးဆန္းအံ့ၾသဖြယ္ျဖစ္၏၊မေရတြက္ႏူိင္ေသာမိုင္းအေထာက္အထားႏွင့္ၾကြယ္၀လွ်က္ရွိ၍သမိုင္းသုေသသီတို႔၏ဘ႑ာတိုက္သဘြယ္လည္းျဖစ္၏။ နိုင္ငံေတာ္ကိုျပန္လည္သိမ္းသြင္းျခင္း မင္းဘာႀကီးသည္ျပည္တြင္း၌စစ္ေရး၊နိုင္ငံေရးစီးပြားေရး၊ဘာသာေရး၊လူမႈေရးစသည့္ေဆာင္ရြက္စရာမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ၿပီးေနာက္လြန္ခဲ့ေသာနွစ္(၁၀၀)ခန္႔ကပင္ မင္းစိုးမြန္လက္ထက္ဆံုရံႈးခဲ့ရေသာ ဘဂၤါ(၁၂)ၿမိဳ႕ကိုျပန္လည္သိမ္းပိုက္ရန္ ႀကိဳပမ္းလာရသည္။(၁၅၄၆)ခုတြင္စစ္တေကာင္းနွင့္ဒကၠာၿမဳိ႕ကိုတိုက္ခိုက္သိမ္းယူလိုက္သည္။ဤၿမိဳ႕ႀကီးနွစ္ၿမိဳ႕ကိုရလွ်င္က်န္ၿမိဳ႕ငယ္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ပန္း၀ါ(ရာမူး)စသည့္ၿမိဳ႕ငယ္မ်ားအားလံုးအညံ့ခံလာၾကသည္။ဤသို႔အားျဖင့္ဘဂါၤ(၁၂)ၿမိဳ႕ကိုျပန္လည္သိမ္းပိုက္နိုင္ခဲ့သည္။အေရွဘက္ဗမာျပည္၌ဆိုလွ်င္လည္း တပင္ေရႊထီးကိုေမာင္းထုပ္နိုင္လိုက္ၿပီး ရခိုင္ရိုးမေတာင္ဘက္ရဧရာ၀တီျမစ္ကမ္းတက် ရခိုင္ဘုရင္ၾသဇာလႊမ္းမိုးေလေတာ့သည္။ အေနာက္နိုင္ငံသားမ်ားနွင့္ဆက္ဆံေရး ။ေအဒီ---၁၅၃၇---ခုတြင္ေပၚတူဂီမ်ား ေရေၾကာင္းမွာလာ၍ေျမာက္ဥၿမိဳ႕ကိုတိုက္ခိုက္ရန္လႈပ္ရွားလာသည္၊မင္းဘာႀကီး၏တက္မွဴးတက္ဗိုလ္မ်ွားလည္း၀ါးေဖာင္ဖြဲ႕ကာ ၀ါးေဖာင္ထက္၌ထင္းေျခာက္မ်ားကိုပံုၿပီးေကာက္ရိုးကိုလူသ႑ာန္အရုပ္မ်ားကိုလုပ္ကာ၎လူရုပ္မ်ားနွင့္ဆက္၍ယမ္းအိုး(ယခုေခတ္မိုင္းဗံုးသေဘာ)မ်ားတပ္ဆင္ထားၿပီးေဖာင္မ်ားကိုေပၚတူဂီသေဘၤာမ်ားရွိရာဘက္သို႔ေရစံုေမွ်ာခ်လိုက္သည္။ ေပၚတူဂီမ်ားေဖာင္ေပၚ၌တကယ္ပင္လူပါလာသည္ထင္၍ ေသနတ္အေျမာက္တို႔နွင့္ပစ္ခတ္ေဖာက္ခြဲၿပီး ၀ါးေဖာင္ေပၚရွိ၀ါးေျခာက္မ်ား ထင္းမ်ားက္ုိမီးစြဲေလာင္ရင္း ေပၚတူဂီသေဘၤာမ်ားသို႔ ေဖာင္ပါးကာမီးစြဲေလာင္သျဖင့္ ေပၚတူဂီသေဘၤာမ်ား မီးေလာင္ပ်က္စီးနစ္ေျမဳပ္ၾကၿပီး မီးမေလာင္ပဲထြက္ေျပးၾကေသာသေဘၤာမ်ားကို ရခိုိင္္ေရတပ္က တပ္ၾကပ္မကြာလိုက္တိုက္ၾကသျဖင့္ ေပၚတူဂီသေဘၤမ်ား အာလံုးလိုလိုပ်က္စီးၾကရေလသည္။ွ ေပၚတူဂီတို႔သည္ဤစစ္ပဲြၿပီးဆံုးသည့္ေနာက္ရခိုင္ျပည္ကိုလက္နက္အားကိုးျဖင့္မတိုက္ရဲေတာ့ဘဲေနာင္အခါရခိုင္ဘုရင္ထံေၾကးစားစစ္သားမ်ားအျဖစ္သာအမႈထမ္းလၾကေတာ့သည္။မိမိလက္ေအာက္၌သစၥာရွိစြာအမႈထမ္းၾကေသာေပၚတူဂီမ်ားအားမင္းဘာႀကီးကအထူးအခြင့္အေရးေပးသည့္အေနႏွင့္ဒိုင္ယံကာ(DIANGA)ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕၌ေနခြင့္ျပဳသည္။(DIANGA)ကားကန္နာဖူလီ(KURNA PHULI)ျမစ္၀ေတာင္ဘက္စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၏ေတာင္ဘက္မိုင္(၂၀)အကြာတြင္တည္ရွိခဲ့ေသာၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။မၾကာခင္မွာပင္(DIANGA)မွာအေရွ႔အေနာက္ႏူိင္ငံသားမ်ား၀င္ထြက္သြားလာရာကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ျဖစ္လာသည္။ဤအထဲတြင္ေပၚတူဂီဓားျမမ်ားတစတစ္စုရုံးေရာက္ရွိလာၾကျပန္သျဖင့္ေနာင္အခါရခိုင္ျပည္အတြက္အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္စရာေဒသတစ္ခုကိုေမြးထုပ္လိုက္သကဲ့သို႔လည္းျဖစ္သြားျပန္သည္။ မင္းဘာႀကီး၏ဘုရင့္ေရတပ္မေတာ္ကိုစစ္တေကာင္းၿမိဳ႕၌အေျခစိုက္စခန္းခ်ထားကာဂဂၤါျမစ္၀ကၽႊန္းေပၚတေလွ်ာက္လံုးလွဳပ္ရွားသြားလာေနသျဖင့္ေလာေလာဆယ္မည့္သူမွေခါင္းမထူ၀န္႔ၾကေပ။ဘဂၤလား(BANGAL)၏အခ်က္အခ်ာျဖစ္ေသာစစ္တေကာင္းကိုရခိုင္တို႔ကဤသို႔ပိုင္ႏူိင္စြာစိုးမိုးထားႏိူင္ေသာေၾကာင့္အေနာက္မွအေရွ႕သို႔တေရြ႕ေရြ႕ထိုးေဖာက္လာေနေသာမရို(MUGHAL)ဘုရင္သည္လည္းဘဂၤလားနယ္ကိုရုပ္တရက္ခ်ဥ္းကပ္သိမ္းယူျခင္းမျပဳႏိုင္ေပ။ဤသို႔လွ်င္ရခိုင္ျပည္သည္မင္းဘာႀကီးလက္ထက္၌အလြန္တံခိုးအာဏာတိုးတက္လာခဲ့သည္။ မင္းတိကၡ(၁၅၅၃-၁၅၅၆)။ ။၁၅၅၃-ခုႏွစ္တြင္မင္းဘာႀကီးနတ္ရြာစံေသာ္သားေတာ္မင္းတိကၡနန္းဆက္ခံရသည္။ ၁၅၅၅-ခုႏွစ္တြင္ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕အေရွ႕ေျမာက္ယြန္းအရပ္၌ကိုးေသာင္းပုထိုးေတာ္ႀကီးကိုတည္သည္။ဘုရားမၿပီးမွီပင္မင္းတိကၡနတ္ရြာစံသည္။ဤမင္းႏွင့္ပတ္သက္၍။”အဘရွစ္ေသာင္းသားကိုးေသာင္း။”ဟူ၍ရခိုင္သမိုင္းလကၤာဆရာတို႔ကစပ္ဆိုခဲ့ၾကသည္။ မင္းေစာလွ(၁၅၅၆-၁၅၆၄)။ ။မင္းတိကၡ၏သားျဖစ္သည္။၁၅၆၁-ခုႏွစ္တြင္ရွစ္ေသာင္းဘုရားကုန္းေတာ္ေအာက္၌ဒုကၠံသိမ္ပုထိုးေတာ္ႀကီးကိုတည္ထားကိုးကြယ္သည္။ဘိုးေတာ္မင္းဘာႀကီးတည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခဲ့ေသာရွစ္ေသာင္းဘုရားကိုလည္းျပဳျပင္မြန္းမံသည္။သံဃာေတာ္မ်ားအတြက္ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမ်ားေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ မင္းစက်ၤာ(၁၅၆၄-၁၅၇၁)။။ဘုရားပုထိုးေက်ာင္းကန္စသည့္သာသနာ့အေဆာက္အဦးမ်ားေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ မင္းဖေလာင္း(၁၅၇၁-၁၅၉၃)။ ။မင္းဖေလာင္းကားမင္းဘာႀကီး၏အေထြးဆံုးသားျဖစ္သည္။ ေနာင္ေတာ္မင္းတိကၡလက္ထက္တြင္စိုင္းဒင္ၿမိဳ႕စားျဖစ္ခဲ့သည္။ငယ္္မည္ကားဖြါးေတာ္ေထြးခ်စ္ေထြးေနာင္းတည္း။ ခမည္းေတာ္လက္ထက္ေပၚတူဂီမ်ားကိုစစ္ႏူိင္ေသာႏွစ္တြင္ဖြားေသာေၾကာင့္မင္းဖေလာင္းဟူတြင္သည္။အေရွ႕အေနာက္ရန္စြယ္မ်ားကိုခ်ိဳးႏွိမ္ရျခင္း။ ။အေနာက္မိဇၥ်ိမေဒသ၏ဗုဒၵဘာသာၿမိဳ႕ႏိူင္ငံတခုျဖစ္ေသာသက္ျပည္ေထာင္ကိုေရွ႕ဦးစြာသိမ္းပိုက္လိုက္ရာက်န္အန္းအနားမွဘဂၤါလီမ်ားမွာအလိုအေလ်ာက္ၿငိမ္သက္သြားသည္။၁၅၆၃-ခုႏွစ္တြင္ယိုးဒယားကိုေအာင္ႏူိင္မႈရေသာဗမာမင္းဘုရင့္ေနာင္သည္စစ္ေသြးစစ္မန္ေမာက္လာသည္။ပတ္၀န္းက်င္ႏူိင္ငံမ်ားႏွင့္ဆက္ဆံရာတြင္တင္းမာမွဳလြန္ကဲလာသည္။ဤစိတ္ႀကီး၀င္မွဳေၾကာင့္ ၁၅၈၁-ခုႏွစ္တြင္ၾကည္းေၾကာင္း၊ေရေၾကာင္းျဖင့္ရခိုင္ျပည္ကိုထိပါးလာသည္။ဘဂၤလားပင္လယ္ေရျပင္တၾကာမွက်ားလားလားေနေသာမင္းဖေလာင္းေရတပ္သည္ဘုရင့္ေနာင္ေရတပ္ကိုးးေျခမွာကပ္ပါလာေသာ ေျခမွုန့္ေလာက္သာသေဘာထားအလြယ္တကူ ေခ်မွုန့္လိုက္သည္ ေရတပ္ပ်က္လွ်င္က်န္ေနေသာ ဗမာကုန္းတပ္မွာလည္းျကာျကာမခံနိုင္ဘဲေျကပ်က္ျပန္းတီးသြားေတာ့သည္။ဤသို႔ဘုရင့္ေနာင္ကိုစစ္ေအာင္ႏူိင္တိုက္သျဖင့္ဘုရင့္ေနာင္ရန္ဘက္မ်ားမင္းဖေလာင္းထံခို၀င္လာၾကသည္။ယိုးဒယားကိုဘုရင့္ေနာင္ရန္တိုက္၍ယိုးဒယားဘုရင္အေရးနိမ့္ခဲ့စဥ္ကယိုးဒယားျပည္မွထြက္ခြာလာခဲ့ရေသာယိုးဒယားဘုရင္ျဗသာစိရာဇာ၏အမတ္ပညာရွိဘြန္းေစာမိုင္းသည္၎၊ဗမာအတတ္ပညာရွိမ်ားျဖစ္ၾကေသာဗလရဲေက်ာ္ဘုရင္မဏိစေသာပုဂၢိဳလ္တို႔သည္၎။မင္းဖေလာင္းတံခို၀င္လာခဲ့ၾကသည္။ သာသနာ္ေတာ္ျပဳစုျခင္း။ ။မင္းဖေလာင္းသည္အထက္ပါအတိုင္းရခိုင္ျပည္၏ရန္ဟူသမွ်ကိုေခ်မွဳန္းသုတ္သင္ရွင္းလင္းၿပီးဗုဒၵသာသနာေတာ္အဓြန္႔ရွည္ေရးအတြက္လည္းေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္ေျမာက္မ်ားလွစြာေသာဘုရားေက်ာင္းကန္မ်ားကိုေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းသည္။အထူးသျဖင့္ေနာင္လာေနာက္သားတို႔အတြက္ႏွစ္ရာေထာင္မကအမွတ္တရလည္းျဖစ္ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္ရန္လည္းျဖစ္ေစရန္ေစတီပုထိုးေတာ္မ်ားကိုရခိုင္ျပည္အႏွံ႔အျပားတည္ထားကိုးကြယ္ခဲ့သည္ေတာင္ညာစံမိဘုရားႀကီးေစာမည္းက်ီ(မင္းဘာႀကီး၏မိဘုရားေစာမည္းက်ီမွာရမ္းျဗဲကၽႊန္းသူျဖစ္ၿပီးဤေစာမည္းက်ီမွာပုဏားကၽႊန္းသူဟုသိရသည္။အခ်ိဳ႕ေသာသမိုင္းဆရာမ်ားကမူေစာမဲက်ီမိဘုရားတဦးတည္းသာရွိေၾကာင္းထိုတဦးတည္းမွာလည္းမင္းဘာႀကီးမိဘုရားသာျဖစ္ေၾကာင္းမင္းဖေလာင္းမိဖုရားမျဖစ္ႏူိင္ေၾကာင္းႏွင့္ဆိုၾကသည္။ဤကားစကားခ်ပ္)ကိုလည္းအလားတူေစတီပုထိုးမ်ားတည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခြင့္ျပဳသျဖင့္မိဘုရားႀကီးတည္ေဆာက္လွဴဒါန္းခဲ့ေသာေစတီပုထိုးမ်ားမွာေန႔တိုင္ရခိုင္ျပည္အႏွံ႔အျပား၌ဖူးေတြ႕ရေသးသည္။စစ္ေတြၿမိဳ႕အနီးဆံေတာ္ရွင္ကၽႊန္း(အေနာက္ဖရုံကာကၽႊန္း)တြင္လည္းေစာမဲက်ီဆိပ္ကမ္းဟူ၍ရွိေလရာထိုဆိပ္ကမ္းအနီးအနားတြင္လည္းမိဖုရားႀကီးေကာင္းမႈေတာ္မ်ားရွိခဲ့ဟန္တူသည္။ဘုရင္မင္းဖေလာင္းတည္ခဲ့ေသာပုထိုးေတာ္မ်ားအနက္အထင္ရွားဆံုးေသာပုထိုးေစတီေတာ္မ်ားမွာပုဏားကၽြန္းၿမိဳ႕ရွိဦးရစ္ေတာ္ေစတီမင္းျပားၿမိဳ႕ရွိက်ိန္ေတာ္ေစတီျဖစ္ပါသည္။ မင္းရာဇာႀကီး။ ၁၅၉၃-၁၆၁၂)။ ။၁၅၉၃-ခုႏွစ္မင္းဖေလာင္းနတ္ရြာစံလွ်င္သားေတာ္အိမ္ေရွ႕မင္းသားသတိုးရာဇာမင္းျဖစ္လာသည္။မင္းျဖစ္ေသာအခါမင္းရာဇာ(သို႔)မင္းရာဇာႀကီးဘဲြ႔ကိုရလာသည္။ ျပည္တြင္းရန္ကိုၿဖိဳခြင္းျခင္း။ညီေတာ္စစ္တေကာင္းစားသည္အေနာက္မဇၨ်ိမရခိုင့္လက္နက္ႏိုင္ငံ၌ပါ၀င္ေသာသက္မင္းၿမိဳမင္းတို႔ႏွင့္ေပါင္းကာပုန္ကန္ျခားနားစျပဳလာသည္။မင္းရာဇာၾကီးတပ္ေတာ္မ်ားသည္အလွ်င္အျမန္ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ကာစစ္တေကာင္းၿမိဳ့ကိုမဟာပညာေက်ာ္အမတ္အား၄င္းထိုအမတ္၏သားက်ီးညိဳအားေရာင္ျဖဴၿမိဳ့ကို၄င္းအပိုင္စားေပးေတာ္မူၿပီးမိမိ၏သားေတာ္ဒီကကိုေမာက္သူဇာၿမိဳ့ကိုအပိုင္စားေစၿပီး၄င္းၿမိဳ့မွေန၍အင္ပါယာတစ္ခုလံုး(ဘဂၤါ-၁၂-ၿမိဳ့)ကိုအုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။၁၅၉၇-ခုတြင္ေတာင္ငူဘုရင္မင္းရဲေက်ာ္ထင္ကမိမိသည္ဟံသာ၀တီကိုတိုက္ခိုက္လို၍စစ္ကူလာပါဟုလက္ေဆာင္ပဏ္ဏာမ်ားႏွင့္ခ်ီပင့္လာသည္။မင္းရာဇာၾကီးလဲဟံသာ၀တီဘုရင္မ်ားျဖစ္ေသာတပင္ေရႊထီးဘုရင့္ေနာင္စေသာသူတို႔သည္ရခိုင္ျပည္ကိုမၾကာခဏေႏွာင့္ယွက္ေပးေလ့ရိွခဲ့သည္။ထို႔ေၾကာင့္မိမိႏိုင္ငံလံုၿခံဳေရးအတြက္ဟံသာ၀တီကိုႏွိမ္ထားႏိုင္မွသာစစ္ခ်ရမည္ျဖစ္၍ေတာင္ငူဘုရင္အားစစ္ကူရန္အလြယ္တစ္ကူသေဘာတူလိုက္ေလသည္။မင္းရာဇာသည္စစ္မခ်ီမွီမိမိႏုိင္ငံလံုၿခံဳေရးကိုတင္းက်ပ္စြာစီမံခန္႔ခြဲသည္။ထိုသို႔စီမံၿပီးမွၾကီးစြာေသာအလံုးအရင္းျဖင့္ဟံသာ၀တီသို႔ခ်ီတက္ေတာ္မူသည္။စစ္ခ်ီရာတြင္ပါ၀င္ေသာတပ္ထုကားမ်ားလွစြာ၏။လက္၀ဲကိုယ္ရံေတာ္ႏွစ္ေသာင္းမွာအမတ္ကုလားတန္စားေစာႏုတဗိုလ္၊အမတ္မင္းတုန္းစားရဲေအာင္ႏိုင္တဗိုလ္၊လက်္ာသင္းကိုရံေတာ္ႏွစ္ေသာင္းမွာအမတ္တေရြးစားဂါမဏိတဗိုလ္၊အမတ္ၿမိဳေခ်ာင္းစားတဗိုလ္၊ကမန္ေလးကိုင္သူရဲေကာင္းတစ္ေသာင္းမွာေတာင္ကုတ္စားရန္မ်ဳိးေအာင္တဗိုလ္၊ကာစြဲဒိုင္းကိုင္တစ္ေသာင္းမွာအမတ္အမ္းၿမိဳ့စားဘုရင္သူတဗိုလ္၊သက္သူရဲေကာင္းသံုးေသာင္းမွာသက္မင္းေကာင္းလွျဖဴမူးမတ္ႏွင့္သက္မင္းစသည္တို႔ျဖင့္စုစုေပါင္းသူရဲေကာင္းတစ္သိန္းတို႔ကိုအမတ္ကိုယ္ရံေတာ္ၾကီးဓမၼေသာကအခ်ဳပ္တပ္ဦးခ်ီရသည္။ေမာက္သူဇာဘဂၤါ-၁၂-ၿမိဳ့ကလားသူရဲေကာင္းငါးေသာင္းမွာအမတ္ေတာ္ဆင္ကဲမႏုဟာအခ်ဳပ္၊သေဘၤာသံုးရာႏွင့္ပသွ်ဴးကၽြန္းေမာ္စံ၀ကအမတ္ၾကီးခ်ရပ္၍ကၽြန္းကိုင္းျမစ္ေပါက္အတိုင္းေစာင့္ေနရသည္။ျပည္ရွင္မင္းၾကီးတပ္မေတာ္မွာလက္၀ဲသင္းကိုယ္ရံသံုးေသာင္း၊လက်္ာကိုယ္ရံသံုးေသာင္း၊ဒိုင္းနက္သူရဲေကာင္းတစ္ေသာင္း၊သက္သူရဲေကာင္းတစ္ေသာင္း။ထီးေလာင္းကာမီးေပါက္ေျပာင္းဒိုင္းလႊားစြဲသူရဲေကာင္းႏွစ္ေသာင္း၊ရဲမက္တစ္သိန္းတပ္မေတာ္တြင္ပါ၀င္သည္။ကမ္းယံအလဲသူရဲသံုးေသာင္းကလားထီးေလာင္းကာမီးေပါက္ေျပာင္းဒိုင္းလႊာသူရဲႏွစ္ေသာင္း၊သူရဲေပါင္းငါးေသာင္းႏွင့္သားေတာ္အိမ္ေရွ႔မင္းမင္းခေမာင္းႏွင့္စိန္တင္စားဥကၠာပ်ံကိုေမာင္တင္ေခ်ာင္းသံလွ်င္ၿမိဳ့သို႔ခ်ီေစသည္။ျပည္ရွင္မင္းမင္းရာဇာၾကီးဦးစီးကြပ္ကဲေသာေရတပ္ၾကီးကားေနာက္မွလိုက္သြားသည္။မင္းခေမာင္းသည္ေရာက္လွ်င္ေရာက္ခ်င္းသံလွ်င္ၿမိဳ့ကိုသိမ္းပိုက္အုပ္စိုးထားသည္။မင္းရာဇာၾကီးတပ္ကားမုတၱမတြင္ဆိပ္ကပ္ကာစခန္းခ်ေနသည္။ထိုသို႔မိမိတို႔ယူထားေသာေနရာအသီးသီးမွတျဖည္းျဖည္းဟံသာ၀တီၿမိဳ့ေတာ္သို႔ခ်ီတက္ခ်ဥ္းကပ္သြားၾကသည္။ၿမိဳ့နားသို႔ေရာက္လွ်င္ေတာင္ငူဘုရင္မင္းရဲေက်ာ္ထင္ကအေရွ႕ဘက္မွ၄င္း၏သားနတ္သွ်င္ေနာင္ကေျမာက္ဘက္မွ၊မင္းခေမာင္းကေတာင္ဘက္မွ၊မင္းရာဇာၾကီးကအေနာက္ဘက္မွေနရာအသီးသီးတစ္ၿပိဳင္နက္ယူၾကျပီးဟံသာ၀တီတြင္မင္းမူေနေသာငါးဆူဒါယိကာေခၚနႏၵဘုရင္အား၀ိုင္းထားလိုက္ၾကသည္။ျဗဳန္းခနဲ၀င္မတိုက္ဘဲရိုက္ခါျဖတ္ထားၾကေသးသည္။နႏၵဘုရင္ႏွင့္ၿမိဳ့သားမ်ားရိကၡာျပတ္ျပီးစိတ္ဓာတ္က်အားနည္းလာေသာအခါမွေလးဘက္ေလးတန္မွတစ္ညီတစ္ညြတ္တည္းတဟုန္ထိုး၀င္တိုက္ၾကရာေနာက္ဆံုးဟံသာ၀တီၿမိဳ့က်ေလေတာ့သည္။နႏၵဘုရင္အားေတာင္ငူဘုရင္သားေတာ္နတ္သွ်င္ေနာင္ကြပ္မ်က္ေလသည္။နႏၵဘုရင္၏သမီးေတာ္တပါးျဖစ္ေသာခင္မေႏွင္းကိုမိဖုရားအေဆာင္အေယာင္ႏွင့္မင္းရာဇာႀကီးအားဆက္သေလသည္။ဆင္ျဖဴေတာ္ႏွင့္လက္နက္ခဲယမ္းမီးေက်ာက္မ်ားလည္းဆက္သသည္။ဟံသာ၀တီၿမိဳ႕ကိုရခိုင္ဘုရင္မင္းရာဇာၾကီးနွင့္ေတာင္ငူဘုရင္တို႔တိုက္ခိုက္ေနစဥ္ယိုးဒယားဘုရင္ျဗနရာဇ္လည္းကူညီတိုက္ခိုက္ရန္စစ္ခ်ီလာသည္။သို႔ေသာ္စစ္ကအေရာက္ေနာက္က်ေသာေၾကာင့္ေတာင္ငူဘုရင္နွင့္မသင့္တင့္ျဖစ္ၾကရာယိုးဒယားဘုရင္ကေနာက္ဆံုးေတာင္ငူကို၀င္တိုက္ေတာ့သည္။ထိုအခါဟံသာ၀တီၿမိဳ့တြင္က်န္ခဲ့ေသာမင္းရာဇာၾကီးလည္းမဟာမိတ္ေတာင္ငူဘုရင္၏ရန္သူျဖစ္ေသာယိုးဒယားဘုရင္ကိုေနာက္မွ၀င္တိုက္ရသည္။ယိုးဒယားဘုရင္္၏ညီေတာ္ျဗသမြန္ကို ဖမ္းမိ၍ယိုးဒယားဘုရင္္ကလက္နက္မ်ားကိုလက္ေဆာင္အ ျဖစ္ေပးလာကာေရြးမွျပန္လႊတ္လိုက္္သည္။ဤသို႔မိမိမဟာမိတ္ေတာင္ငူဘုရင္၏ရန္စြယ္အသြယ္သြယ္ကိုသုတ္သင္ရွင္လင္းျပီးမွမင္းရာဇာၾကီးသည္ အမိနိုင္ငံရခိုင္ျပည္သို႔ ျပန္ခ်ီလာေတာ္မူခဲ့သည္။ ထိုသို႔မျပန္မီဗမာတို႔ေျခကုတ္ေျခလွယ္ေနေသာဟံသာ၀တီနန္းေတာ္နန္႔တစ္ကြမင္းမွဳထမ္းတို႔ေနအိမ္မ်ားမင္းႏွင့္ဆိုင္္ေသာအေဆာက္အအံုအားလံုးကိုမီးရွံဳးဖ်က္စီးလိုက္သည္။ဘုရင့္ေနာင္ယိုးဒယားကိုစစ္နိုင္စဥ္ကယူေဆာင္လာခဲ့ေသာယိုးဒယားေၾကးရုပ္ၾကီးမ်ားနွင့္သံသတၱဳစေသာယူေကာင္းဖြယ္ရာမ်ားယူေဆာင္လာခဲ့သည္။ဟံသာ၀တီၿမိဳ့တြင္ရွိေနေသာယိုးဒယားနွင့္မြန္အိမ္ေထာင္စုသံုးေထာင္ကိုလည္းရခိုင္ျပည္သို႔ေခၚေဆာင္ယူခဲ့သည္။ဤအိမ္ေထာင္စုမ်ားအားေခၚေဆာင္လာျခင္းမွာစစ္သံုးပန္္းအျဖစ္ေခၚေဆာင္လာခဲ့ျခင္းမဟုတ္ဘဲသူတို႔ဆႏၵအေလွ်ာက္လိုက္လို၍ေခၚလာျခင္းသာျဖစ္သည္။ဤသို႔အလိုအေလ်ွာက္လိုက္လာရျခင္းမွာလည္းအျခားေၾကာင့္မဟုတ္နႏၵဘုရင္္လက္ထက္ကပင္နႏၵဘုရင္၏ဖိနွိဳပ္အနိဳင္က်င့္မွဳကိုမခံနိုင္၍ရခိုင္ျပည္သို႔ထြက္ေျပးခိုလံုေနွာင့္ျပီးသားမိမိေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းမ်ား၊မိမိတို႔ဆရာရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ားထံသို႔သြားေရာက္ခိုလံွဳေနထိုင္လိုေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။မင္းရာဇာၾကီးဟံသာ၀တီမွရခိုင္ျပည္သို႔ပင္လယ္ေရေၾကာင္းခရီးျဖင့္ျပန္လာစဥ္အမတ္ၾကီးမဟာပညာေက်ာ္နာမက်န္းျဖစ္၍ကြယ္လြန္အနိစၥေရာက္ရာဘုရင္ၾကီးမွာမ်ားစြာေၾကကြဲျခင္းနွင့္နွေျမာတသျခင္းျဖစ္၍အမတ္ၾကီးအားရခိုင္ရိုးမေတာင္စြန္အဆံုး(ေမာ္တင္စြန္း)၌ဂူသြင္းသျဂၤဳလ္ခဲ့သည္။ထိုဂူကိုရခိုင္ျပည္ေတာင္ဘက္ေမာ္တင္စြန္းတစ္ေနရာျဖစ္ေသာဟိုင္းၾကီးကၽြန္းမွရခိုင္လူမ်ိဳးမ်ားတစ္စတစ္စျပဳျပင္မြမ္းမံရာမွယခုအခါေမာ္တင္ေစတီအျဖစ္ထင္ရွားလွ်က္ရိွသည္။ ဖီးလစ္ဒီဘရစ္တို(Philip De Brito)သစၥာေဖါက္ျခင္း။ မင္းရာဇာၾကီးႏွင့္ေတာင္ငူဘုရင္မင္းရဲေက်ာ္စြာတို႔မွာ ရင္းႏွီးေသာမဟာမိတ္မ်ားျဖစ္ၾကေစကာမူ အေရွ႕ျပည္ကရန္သူမ်ားကိုစိတ္မခ်ရသျဖင့္လိုအပ္ပါကၾကိဳတင္ကာကြယ္နိုင္ရန္တပ္မူတစ္ဦးျဖစ္သူေပၚတူဂီလူမ်ိဳးဖီးလစ္ဒီဘရာဇ္တို(philip De Brito)အား၁၆၀၃ခုနွစ္တြင္သံလွ်င္ၿမိဳ့၌ၿမိဳ့ေစာင့္အျဖစ္ရခိုင္ တပ္အလံုးအရင္းနွင့္တာ၀န္ခ်ထားသည္။သို႔ေသာ္ဖီးလစ္ဒီဘရာဇ္ေတာ္လည္းအျခားေသာေပၚတူဂီမ်ားကဲ့သို႔ပင္သစၥာမရိွ၊မုတၱမၿမိဳ့စားဗညားဒလႏွင့္ပူးေပါင္းကာရခိုင္တပ္ကိုအလစ္၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္လာသျဖင့္သံလွ်င္ၿမိဳ့ေစာင့္ရခိုင္တပ္ဆုပ္ခြာေပးလိုက္ရသည္။ဤသစၥာေဖါက္ပံုကန္မွဳကိုနွိမ္းနင္းရန္အိမ္ေရွ႔မင္းသားမင္းခေမာင္းေရတပ္ျဖင့္ပင္လယ္ေရေၾကာင္းခရီးခ်ီလာသည္။ေရာက္လ်ွင္ေရာက္ခ်င္းသံလ်ွင္ရိွသစၥာေဖါက္ေပၚတူဂီတပ္အားအတင္း၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ေသာ္လည္းအေရးမလွသည့္အျပင္မင္းခေမာင္းကိုတိုင္ပင္ဒီဘရိရစ္တိုဖမ္းဆီးျခင္းကိုခံခဲ့ရသည္။လအတန္ၾကာမွျပန္လြတ္လာသည္။ဖီးလစ္ဒီဘရစ္တိုကားေပၚတူဂီကိုလိုနီဂိုအ(Goa)ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ထံသြားၿပီးအကူအညီေတာင္းသည္။ဂိုအဘုရင္ခံကလည္းဒီဘရစ္တိုအားမိမိတူမနွင့္ေပးစားျပီးအကူအညီေပးလိုက္သည္။ထို႔ေၾကာင့္ဒီဘရစ္တိုမွာပို၍ေထာင္လြားလာသည္။သို႔ေသာ္၁၆၀၅ခုနွစ္တြင္အင္း၀ဘုရင္မဟာဓမၼရာဇာ(အေနာက္ဘက္လြန္မင္း)သည္ဒီဘရစ္တိုအားတိုက္ခိုက္ဖမ္းဆီးကာကြက္မ်က္လိုက္သျဖင့္ဘရစ္ေတာ္ဇာတ္သိမ္းသြားရသည္။ရခိုင္ဘုရင္အားသစၥာေဖါက္သြားသူဖီးလစ္ဒီဘရစ္တိုကိုအနိုင္ရလိုက္ေသာအေနာက္ဘက္လြန္မင္းသည္စစ္ဂုဏ္ေမာက္လာၿပီးရခိုင္ျပည္ကိုတိုက္ရန္ပင္ၾကံရြယ္လာသည္။အျခားတစ္ဘက္မွာလည္းဟံသာ၀တီကိုတိုက္ခိုက္ကာမင္းရာဇာၾကီးသိမ္းယူသြားေသာဆင္ျဖဴနွင့္အဖိုးတန္ပစၥည္းမ်ားကိုုျပန္ယူလိုသည္။သို႔ေသာ္ထိုအခါရခိုင္တပ္မေတာ္အလြန္အင္အားေကာင္းေနသျဖင့္မိမိတစ္ဦးတည္းရခိုင္ကိုတိုက္ရန္မျဖစ္နိုင္ေသာေၾကာင့္ယင္းအခ်ိန္ကရခိုင္ရန္သူျဖစ္ေနေသာဂိုဘုရင္ခံခ်ဳပ္အားရခိုင္ကိုတိုက္ခိုက္ရန္ဆြဲေဆာင္သည္။ရခိုင္ကိုသိမ္းရပါကမိမိဆင္ျဖဴကိုသာယူမည္ရခိုင္ျပည္အားဂိုဘုရင္ကိုေပးသနားမည္ဟူေသာကတိျဖင့္ခ်ီပင့္သည္။ဂိုဘုရင္လည္းရခိုင္ျပည္ကိုနိုင္မည္ဆိုသည္မွာမျဖစ္နိုင္ေသာေၾကာင့္အေနာက္ဘက္လြန္မင္းအကူအညီေတာင္သည္ကိုလက္မခံ၀ံ့ေၾကာင္းျပန္ၾကားလိုက္္သည္။အေနာက္ဘက္လြန္မင္းသည္ဂိုဘုရင္အကူအညီကိုမရလွ်င္ရခိုင္ကိုတိုက္မည့္အၾကံအားလက္ေလွ်ာ့ဖ်က္သိမ္းလိုက္ရသည္။ သံတြဲစားပုန္ကန္သည္ကိုနွိမ္နွင္းရျခင္း။ ။၁၆၀၅ခုနွစ္တြင္ရခိုင္ျပည္၌၀မ္းနည္းဖြယ္အရာအျဖစ္အပ်က္တစ္ခုေမႊလာျပန္သည္။သားေတာ္အိမ္ေရွ႕မင္းမင္းခေမာင္းသည္ဖခင္မင္းရာဇာၾကီးအားပုန္ကန္လာသည္။ပံုကန္ရာတြင္အမတ္ၾကီးစာဆိုေတာ္ဥကၠာပ်ံ(ဟံသာ၀တီကိုတိုက္စဥ္ကရခိုင္ေရွ႕ေျပးေရတပ္ကိုအိမ္ေရွ႕မင္းသားနွင့္အတူကြပ္ကဲဦးေဆာင္ခဲ့သူ)ကေျမွာက္ေပးသည္ဟုဆိုကာဥကၠာပ်ံအားလက္နွစ္ဘက္ကိုျဖတ္ခါမဟာမုနိဘုရာ၌ဘုရားကၽြန္အျဖစ္လွဴေသာအျပစ္ဒါဏ္ကိုေပးလိုက္သည္ဟုအဆိုရိွသည္။သို႔ေသာ္မဟာပညာေက်ာ္၏သားအမတ္ပညာ၀ံသေလ်ာက္ထားေတာင္းပန္ေသာေၾကာင့္အသက္ကိုခ်မ္းသာေပးၿပီးမင္းသားအေဆာင္အေယာင္မ်ားကိုရုပ္သိမ္းေသာ(ရာထူးခ်)အျပစ္ဒါဏ္ကိုေပးလိုက္သည္။ ဘာသာေရးေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား။ ။ေျမာက္ဦးၿမိ္ဳ့အေနာက္ဘက္ေရႊဆည္ျမစ္ထဲတြင္ေက်ာက္ဆင္းထုဘုရားရုပ္ထုၾကီးတစ္ဆူေတြ႔႔၍ဆဲြတင္ေဖာ္ယူကာ၄င္းျမစ္ကမ္းပါး၌ပင္သိမ္ေဆာက္၍ကိုးကြယ္ထားရာယခုတိုင္(ဘုရားေပၚ)ဟူေသာဘြဲ႔အမည္ျဖင့္ေျမာက္ဦးတြင္အထင္အရွားရွိေနေသး၏။ဤဘုရာကိုတစ္ခ်ိဳ့ကမဟာျမတ္မုနိဘုရားျဖစ္ေၾကာင္းဗမာတို႔ကစစ္နိုင္ျပီးမဟာမုနိရုပ္ဖြားေတာ္ကိုပင့္စဥ္ေရမွာက်က်န္ခဲ့ေၾကာင္းစသည္ျဖင့္လည္းဆိုၾက၏။ဤရုပ္ထုေတာ္ျမတ္ျမစ္္ထဲကဆြဲတင္စဥ္လူအားဆင္အာစသည္ျဖင့္ဆဲြတင္၍မရသျဖင့္၀ရားျဖဴ၀ရားညိဳစသည့္ေဗဒင္္ဆရာတို႔ေဟာေျပာခ်က္အရပုခက္(ဒိုင္း)တြင္းရိွေနေသာပါရမီရိွသည့္ဘုရာဒကာမျဖစ္မည့္ခေလးငယ္မကဆြဲတင္မွတက္မည္ဆို၍ၾကိဳးကိုထိုခေလးမေလး၏ပုခက္တြင္ခ်ီ၍ဆဲြမွရုတ္ထုေတာ္ကို ဆြဲတင္၍တက္ေၾကာင္းနွင့္လည္းဆို၏။ ဤအခ်ိန္တြင္သီဟိုဠ္(သီရိလကၤာ) ကၽြန္း၌ဗုဒၶဘာသာညိဳးမွိန္ေနေသာေၾကာင့္သီဟိုဠ္ဘုရင္၀ိမလဓမၼကရခိုင္ဘုရင္မင္းရာဇာၾကီးအားသာသနာျပဳရန္ရဟန္းတပါးေစလႊတ္ေပးပါရန္ေတာင္းပန္လာသျဖင့္ေရႊျမိဳ့ေတာ္ေျမာက္တန္းေဆာင္းဆရာေတာ္္နွင့္အရသံဃာနွစ္က်ိတ္တို႔ကို၁၆၀၆ခုနွစ္တြင္သီဟိုဠ္သို႔သာသနာျပဳေစခဲ့သည္။မင္းရာဇာၾကီးလက္ထက္တြင္မဟာမနိရုပ္ဖြားေတာ္သည္ယခင့္ယခင္အခါမ်ားထက္ေက်ာ္ၾကားလာသည္။ဘုရားၾကီးေျခေတာ္ရင္းပတ္လည္မွာဟံသာ၀တီမွသိမ္းယူလာေသာယိုးဒယားေၾကးရုပ္ထုၾကီးမ်ားနွင့္၀န္းရန္တန္ဆာဆင္ထားသည္။ထို႔ေၾကာင့္မဟာမုနိရုပ္ဖြားေတာ္မွာအေရွ႕ေတာင္အာရွ၌သမိုင္းသုေတသီတို႔လက္မလႊတ္စတမ္းေလ့လာဆည္းပူးရန္အခ်က္အခ်ာအေဆာက္အဦးတစ္ခုျဖစ္လာခဲ့သည္။ရခိုင္ဘုရင္တို႔သည္ဗုဒၶဘာသာမဟုတ္ေသာအျခားေသာဘာသာတို႔ကိုအထင္ေသးျခင္း၊ခ်ဳပ္ခ်ယ္ျခင္းလံုး၀မရိွေပ။ဘာသာေရး၌လြတ္လပ္စြာကိုးကြယ္ခြင့္ရိွသည္။ရုတ္ကစိုး၊ဘုမၼစိုးစေသာနတ္ေဒ၀ါမ်ားကိုျပည္သူမ်ားလြတ္လပ္စြာကိုးကြယ္ခြင့္ရိွသည္။ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္း၌မယ္ေတာ္မယ္ယုရွင္မနွင့္ရဲပဥၨင္းရဲေအာင္တိုင္တို႔သည္၄င္းရခိုင္ျပည္အလယ္ပိုင္း၌ရာေမာင္ရွင္မသည္၄င္း၊မာန္ေအာင္ကၽြန္း၌အုန္းေခ်ာင္းရွင္မသည္၄င္း၊ရခိုင္ရိုမေတာင္၌ေနထိုင္ၾကေသာခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားအျမတ္တနိုးကိုးကြယ္ၾကေသာေရၾကည္နတ္မင္း၊ဖိုးေခါင္နတ္မင္းတို႔သည္၄င္း၊ရခိုင္ျပည္သူမ်ားအားထားကိုးကြယ္ရာထင္ရွားေသာနတ္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ထိုမွ်မကေသးခရစ္ယံဘာသာကိုးကြယ္ေသာေပၚတူဂီ။ဒတ္ခ်္မ်ားအတြက္ခရစ္ယံဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းမ်ားကိုလည္းေဆာက္လုပ္ေပးခဲ့သည္။ စာေပအနုပညာ။ ။စာဆိုေတာ္အေျမာက္အမ်ားသည္က်မ္းကန္အေျမာက္အမ်ားကိုေရသားျပဳစုခဲ့သည္။ထင္ရွားဆံုးေသာစာဆိုေတာ္မွာဥကၠာပ်ံျဖစ္သည္။သူေရးခဲ့သည့္ထင္ရွားေသာစာေပမ်ားမွာရတု၊လကၤာ၊မယ္ဘဲြ႔တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ သိပၸံပညာ။(က)ဓာတုေဗဒ။ ။ယမ္းဖို၊ယမ္းမမ်ားကိုစီမံေဖၚစပ္ေသာအတတ္၊မိုင္းဗံုးအတတ္တို႔ကိုေကာင္မြန္စြာတတ္ေျမာက္ကၽြမ္းက်ာင္ၾကသည္၊၊အေျမာက္ေသနတ္မ်ားလုပ္ရာတြင္မြန္ဗမာတို႔ထက္အသြင္သဏၭာန္ေရာအနစ္သာရပါသာလြန္သည္။ေၾကးသတၱဳစသည္တို႔ကိုနိုင္နင္းစြာအရည္ေဖ်ာ္၍သြန္းလုပ္နိုင္သည္။ရခိုင့္အေျမာက္လက္နက္ၾကီးမ်ားကိုမြန္ဗမာတို႔၏လက္နက္ၾကီးမ်ားျဖင့္ယွဥ္ျပထားသည္ကိုယခုေခတ္မွာဂ်ဴဗလီေဟာရန္ကုန္၌ေတြ႔နိုင္ပါသည္။(စကားခ်ပ္) (ခ)ေဆးပညာ။ ။ရခိုင္ေဆး၀ါးတတ္ေျမာက္ေၾကာင္းကိုေပၚတူဂီဘုန္းၾကီးမန္နရိတ္ကပင္ခ်ီးမြမ္းေထာပနာျပဳခဲ့သည္။အဆိပ္ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳးကိုလည္းနိုင္နိုင္နင္းနင္းေဖၚစပ္နိုင္ေၾကာင္းေတြ႔ရသည္။ငကုသ(နရပတိၾကီး)သည္သီရိသူဓမၼရာဇာအား(၇)လအတြင္းေသေစတတ္ေသာအဆိပ္ေဆးကိုတိတ္တဆိတ္ေကၽြး၍လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္သည္ကိုေထာက္ေသာ္ရခိုင္္ေဆးပညာရွင္တို႔သည္ေဆးနွင့္ပတ္သတ္၍မည္မွ်တီထြင္ဖန္တီးနိုင္ေၾကာင္းအထင္အရားတြိ႔ရသည္။ စီးပြားေရး။ ။ကုန္ပစၥည္းလြန္စြာေပါမ်ားသည္။ေစ်းသက္သာသည္(၀ါ)ေငြတန္ဖိုးရွိသည္။ေငြတစ္က်ပ္ျဖင့္ၾကက္အေကာင္(၃၀)ပိုက္ဆံတစ္မူ(ဆယ္ျပားခန္႔ျဖင့္)ၾကက္ဥတစ္ဒါဇင္ကို၀ယ္ယူနိုင္သည္။ျမစ္ေခ်ာင္ပြားမ်ားေသာပင္လယ္ကမ္းေျချဖစ္ေသာေၾကာင့္ေလွၾကီးေလွငယ္ရြက္သေဘၤာစသည္တို႔ျဖင့္ေရေၾကာင္းခရီးအသြားအလာမ်ားၾကသည္။ထိုေခတ္ရခိုင္ျပည္နွင့္ေရာင္၀ယ္ေဖါက္ကားေသာနိင္ငံျခားတိုင္းျပည္မ်ားမွာေပၚတူဂီ၊ဒတ္ခ်၊္အိႏၵိယ၊သီဟိုဠ္၊စုမတ္ၾတား၊ယိုးဒယာ၊တရုတ္၊ပါရွားစေသာနိုင္ငံမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ပါရွား၊တရုတ္နိုင္ငံမ်ားနွင့္ဆက္သြယ္ရာတြင္ကုန္းေၾကာင္းခရီးျဖစ္ျပီးက်န္နိုင္ငံမ်ားမွာမူေရေၾကာင္ခရီးျဖင့္ဆက္သြယ္သည္။ထိုေခတ္ရခုိင္ျပည္၏ပို႔ကုန္မွာစပါးစေသာေကာက္ပဲသီးနွံအမ်ိဳးမ်ိဳးသစ္နွင့္သစ္ေတာထြက္ပစၥည္းမ်ားျဖစ္၍သြင္းကုန္မ်ားမွာဘယေဆးမ်ား၊ပိုးထည္၊ေကာ္ေဇာ၊သံသတၱဳမ်ား၊ပန္ကန္ခြက္ေယာက္မ်ားစသည္တို႔ျဖစ္သည္။ထိုေခတ္ေျမာက္ဦးျမိဳ့မွာဟံသာ၀တီ(ပဲခူး)အယုဒၶယ(ယိုးဒယား)တို႔ထက္အစစအရာရာသာလြန္ေၾကာင္းဥေရာပမွအမ္(မ္)စတာဒန္လန္ဒန္ျမိ့ဳၾကီးမ်ားကဲ့သို႔ပင္စည္ကားလွေၾကာင္းျဖင့္္အေနာက္နိုင္ငံသားတို႔မွတ္တမ္းမ်ား၌ေတြ႔ရသည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး။ ။သက္ဦးဆံပိုင္ဘုရင္စနစ္ကိုက်င့္သံုးေသာ္လည္းေျမရွင္ပေဒသရာဇ္(ကံေကၽြးခ်)စနစ္ကိုမက်င့္သံုးခဲ့ေပ။အေနာက္ဘက္ဒတၠာျမိ့ဳအပါအ၀င္ဘဂၤါ-၁၂-ျမိဳ့အထိေရွ႕ဘက္ ကို ရ ခိုင္ရိုမ၊ေတာင္ဘက္ရွိဧရာ၀တီျမစ္အထိ၊ေျမာက္ဘက္ကိုရခိုင္ေတာင္တန္းေဒသ၊(သက္ျပည္ေထာင္၊ယခုထရိပူရႏွင့္ခ်င္းေတာင္မ်ား)အထိ၊ေတာင္ဘက္ကိုဟိုင္းၾကီးကၽြန္းနွင့္အုန္းကၽြန္း(ကိုကိုးကၽြန္း)အထိက်ယ္ျပန္႔ေသာဧရိယာကိုရခိုင္ဘုရင္တစ္ပါးတည္းအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။တစ္ဘက္တြင္ရခိုင္ျပည္ကိုနယ္ၾကီး၁၂နယ္သတ္မွတ္ကာဘုရင္ခံတစ္ဦးစီျဖင့္ထား၍အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။သိုပေသာ္လဲ၄င္းဘုရင္ခံတိုရ၌အေရးၾကီးေသာကိစၥမ်ားကိုဘုရင့္အမိန္႔မပါဘဲဆံုးျဖတ္ပိုင့္ခြင့္မရိွ။ရာဇ၀တ္ျပစ္မွဳက်ဴးလြန္သူမ်ားကိုအျပစ္ေပးရာတြင္ဗမာနိုင္ငံမွာကဲ့သို႔တစ္ခ်က္လြတ္အမိန္႔ေတာ္တို႔ကိုမသံုးဘဲအမတ္ပညာရွိမ်ားနွင့္အထပ္ထပ္အလီလီတိုင္ပင္သံုးသတ္ျပီးမွသာအျပစ္ဒါဏ္ခ်မွတ္သည့္လုပ္ထံုးလုပ္နည္းကိုက်င့္သံုးလုပ္ေဆာင္ခဲ့သည္။ထို႔ေၾကာင့္ရခိုင္ျပည္၌ေသဒါဏ္အျပစ္ေပးျခင္းအလြန္နည္းပါးသည္။အလြန္ဆိုးသြမ္းေသာသူမ်ားကိုပင္ပင္လယ္ျပည္နယ္ၾကီးျဖစ္ေသာမာန္ေအာင္ကၽြန္းသို႔ပို႔ကာအက်ဥ္းသားအျဖစ္ထားျပီးအက်င့္္စာရိတၱကိုျပဳျပင္ေလ့ရိွသည္။ဤနည္းအတိုင္းအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သျဖင့္ရခိုင္ျပည္မွာနွစ္ေပါင္းတစ္ရာေက်ာ္တစ္ဆက္တည္းျငိမ္းခ်မ္းတည္ျငိမ္မွဳရသျဖင့္နိုင္ငံစီးပြားေရးတိုးတက္ကာအလြန္စည္ကားခဲ့သည္။ရခိုင္ျပည္၌ဤသို႔ကာလရွည္စြာျငိမ္းခ်မ္းတိုးတက္ေနစဥ္ဥေရာပတိုက္မွာမူကားမျငိမ္မသက္အခ်င္းခ်င္းစစ္မက္ျဖစ္ပြါလွ်က္သာအခ်ိန္ကုန္ေနၾကသည္ဟုနိုင္ငံျခားသမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ား၌ေတြ႔ရသည္။ (ကာကြယ္ေရး==။)အရည္အတြက္ေရာအရည္အခ်င္းပါ ျပည့္စံုေသာေရတပ္ၾကည္းတပ္မ်ားရွိသည္။ဤေခါဗဏီရခိုင့္တပ္မေတာ္ႀကီးမ်ား၌ ရခိုင္သားမ်ားသာမက အိႏၵိယ(ပထန္)လူမ်ဳိး၊ ဗမာလူမ်ဳိး၊ မြန္လူမ်ဳိး၊ ေပၚတူကီလူမ်ဳိး၊ ဂ်ပန္လူမ်ဳိးမ်ားလည္းပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ အဂၤလိပ္တို႔သည္သူတို႔၏ ေရတပ္အခ်န္အ၀ါေၾကာင့္-၁၉-ရာစုအလယ္ေလာက္မွစ၍-၂၀-ရာစုအစပိုင္းေလာက္ထ္ိ"နွစ္ေပါင္း-၁၀၀-နီပါး ကမၻာမွာ ေနမ၀င္အင္ပါယာႀကီးတည္ေထာင္နိုင္သကဲ့သို႔ ရခိုင္တို႔သည္လည္း မိမိတို႔ေရတပ္အခ်ိန္အ၀ါေၾကာင့္ ဘဂၤလားပင္လယ္ေရျပင္က်ယ္တလႊားမွာ အမ်ားဦးညြတ္ရာနိုင္ငံျဖစ္သည္၊ ရခိုင္ေရတပ္၌ စစ္သေဘၤာႀကီးငယ္ ရာေပါင္းမ်ားစြာရွိခဲ့သည္၊ အေျမာက္လက္နက္ႀကီးမ်ားတင္ေဆာင္ထားသည့္ စစ္သေဘၤာႀကီးမ်ားပါ၀င္သည္။ ေရတပ္ကိုပယ္လယ္နွင့္နီးစပ္ေသာ ဦးရစ္ေတာင္ဘုရားေျခေတာ္ရင္း(ယၡဳပုံဏားကၽြန္း)တြင္အေျခစိုက္ထားသည္။ရခိုင့္ေရတပ္ကိုကမၻာ့ေရွုဦးနယ္ခ႔်ဲ႕တကာတို႔၏ ေရွးေျပးေခါင္းေဆာင္ႀကီးေပၚတူဂီတို႔ကပင္ခယေၾကာက္ရြံ႕ေအာက္ႀကိဳ႕ၾကရသည္။ အေနာက္နိူင္ငံသားမ်ားနွုင့္ဆက္ဆံေရး။ ။၁၆၀၅-ခုနွစ္တြင္ သံလွ်င္နယ္စားေပၚတူဂီလူမ်ိဳးဖီးလစ္ဒီဘစ္ဘို (puilip de briti) ပုန္ကန္မူသည္ယံဂါ(DLANGA)ဆိပ္ကမ္းျမိဳ႕၌ ေနထိုင္ၾကေသာ ေပၚတူဂီတို႕ကိ္ုအားကိုးအားျပဳ၍ ပုန္ကန္ျခင္းျဖစ္သည္ကိုသိရ၍ မင္းရာၾကီးသည္ ဒိုင္ယံဂါကို တိုက္ခိုက္သိမ္းယူရန္ မိမိတပ္ေတာ္မ်ားအား အမိန္႕ေပးလိုက္သည္။ ေပၚတူဂီတို႕ကလည္း ရခိုင္တို႕ လာတိုက္နိ္ူင္ေၾကာင္းတြက္ဆက္ထားၾကကာ အခိုင္အမာ လံုသတ္ၾကီးစြာျဖင့္ ၾကပ္မတ္ေစာင့္ၾကည့္ေနၾကသည္။ အထူးသျဖင့္ ထိုအခါက ရခိုင္တို႕အားထားရဆံုးေသာ ေရတပ္ကို ပို၍အေရးထားေစာင့္ၾကည့္ေနၾကသည္။ သို႕ေသာ္ ရခိုင္တို႕ကား ဤတၾကိမ္တြင္မူ ေရတပ္နွင့္ မတိုက္ေတာ့ဘဲ ကုန္းဘက္မွ အလစ္၀င္ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္လိုက္ၾကရာ ေပၚတူဂီမ်ားအလစ္တိုက္ခံလိုက္ၾကသည္။ ဒိုင္ယံဂါဆိပ္ကမ္းျမိဳ႕၌ေတြ႕ရသမွ် ေပၚတူဂီမ်ားအား တစ္ဦးမက်န္သတ္ပိုက္လိုက္ေတာ့သည္။ လူေပါက္ (၆၀၀)ေက်ာ္အသတ္ခံရသည္ဟုဆိုသည္။ ဤအျဖစ္ပ်က္ကို တစ္ခ်ိဳးသမိုင္းဆရာတို႕က ဒိုင္ယဂါ လူသတ္ပြဲ (massacre of diunga)ဟုေခၚဆိုၾကသည္။ ရခိုင္တို႕ကေပၚတူဂီတို႕ကိုအေၾကာင္းမဲ့သတ္ျဖတ္ခဲ့သည့္မဟုတ္ သူတို႕သစၥာေဖာက္ေသာေၾကာင္း သတ္ရျခင္းျဖစ္သည္။ မည္သို႕ပင္ျဖစ္ေစ ေပၚတူဂီတို႕အား ဒိုင္ယံဂါျမိဳ႕၌သုတ္သင္ေခ်မွဳန္းလိုက္ေသာသတင္းသည္ ကမၻာသို႕ ဟိုးဟိုးေက်ာ္သြားသည္ဤသို႔သတ္ျဖတ္ေခ်မွဳန္းရာမွထြက္ေျပးသူမ်ားအထဲတြင္ေပၚတူဂီအႀကီးအကဲတဦးျဖစ္သူဆီဘတ္စတီယံဂြင္ဇာလာတိုက္ဘာအို(Sebatiangunzales Tibar)လည္းတဦးအပါအ၀င္ျဖစ္သည္။တိုက္ဘာတိုသည္ ၁၆၀၉ခုႏွစ္တြင္ဆန္းဒ၀ိတ္(Sandwip)ကၽြန္း၌အင္အားစုကာမင္းမူစျပဳေနျပန္သည္။ထိုအခ်ိန္ကရခိုင္လက္နက္ႏိူင္ငံေအာက္ရွိဂဂၤါျမစ္၀ွမ္းအေရွ႕ဘက္ေဒသႏိုငါခါလီ(NOAKHALI)နယ္သို႔မဂိုဘုရင္မ်ားစတင္၀င္ေရာက္တိုက္ခို္က္ေနေသာအခါလည္းျဖစ္သည္။တိုက္ဘာအိုသည္ အေျခေနကို အခြင့္ေကာင္းယူကာ သူ႕အက်ဳိးရိွေအာင္ အသုံးခ်က္နိူင္ခဲ့သည္။ တိုက္ဘာအိုလည့္ စားပုံမွာ ယခုကဲ့သို႕မရိုးရန္ ရိွေနစဥ္ ငါတို႕အခ်င္းခ်င္းညီညြတ္ေရးလုပ္ရေအာင္ဟူေသာစကားကို ရခိုင္တပ္အၾကီးကဲမ်ားသုိ႕ စကားကမ္းလွမ္းလာသည္။ ရခိုင္စစ္တပ္မွဴးမ်ားကလည့္ တိုက္ဘာအိုအားယုံၾကည္၍ စီစဥ္ေဆြးေႏြးဖို႕သြားၾကရာ တိိုက္ဘာအိုသည္ အင္အားစုျပီး ေျမာက္ဦးမင္းေနျပည္ေတာ္ကိုပင္ တိုက္ခိုက္ယူရန္ ေလးျမိဳ႕ျမစ္အတိုင္း ဆန္တက္လာသည္။ ၄င္းျမစ္မ်ားတစ္ေလွ်ာက္တြင္ ေတြ႕ရသမွ်ေသာ ရခိုင္သေဘၤာမ်ားကိုလည့္ တိုက္ဘာအို တိိုက္ခိုက္သိမ္းယူသြားနိူင္ခဲ့သည္။ထို႕ေနာက္ တိုက္ဘာအိုသည္ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ကို တက္ခ်က္ကာ ျမိဳ႕ကိုတိုက္ခိုက္ရန္ စိုင္းျပင္းေနေလေတာ့သည္။ မင္းရာဇာၾကီး၏ျမိဳ႕တပ္ကျပင္းျပင္းထန္ထန္တိုက္ထုပ္လိုက္ေတာ့မွ တိုက္ဘာအိုတပ္မ်ား ထိခိုက္က်ဆံုးမွုမ်ားစြာနဲ႕ ဆုတ္ခြါသြားၾကသည္။ ေပၚတူဂီ ဘုန္းေတာ္ၾကီး၏မွတ္တမ္း။ ။မန္နရိတ္ (manrique) အမည္ရိွေသာ ခရစ္ယန္ဘုန္းေတာ္ၾကီးသည္ ထိုအခ်ိန္က ရခိုင္ျပည္သို႕ အၾကိမ္ၾကိမ္လာေရာက္ေနထိုင္ခဲ့သည္။ ဘုရင္နွင့္လည့္အေတာ္ရင္းနွီးမွဴရခဲ့သည္။ ထိုဘုန္းၾကီးသည္ ရခိုင္ဘုရင္ ရခိုင္ျပည္နယ္ႏွင့္ပက္သက္ေသာ အေၾကာင္းရာမ်ားကိုလည့္ အေတာ္မ်ားမ်ားမွတ္တမ္းတင္နိူင္ခဲ့သည္ ၄င္းေရးရာမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ရခိုင္ျပည္ကို အေရွ့ွဗမာျပည္၊မြန္ျပည္၊ ယိုးဒယားျပည္မ်ားနွင့္၄င္း ဥေရာပနိူင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ အဂၤလန္ ေဟာ္လန္နိူင္ငံမ်ား၌၄င္း နိွုင္းယွဥ္ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ရခိုင္ျမိဳ႕(ေျမာက္ဦး) အေၾကာင္းကိုေရးရာတြင္လည့္ ျမိဳ႕အေနထား ဘာသာေရး၊လူမူေရးပါမက်န္ ေစ့ေစ့စပ္စပ္ေဖာ္ျပေရးသားခဲ့သည္။ နန္းတြင္းအေၾကာင္းရာနွင့္ ပက္သတ္၍ ေရးသားရာတြင္ ေတာ္ငူဘုရင္က မင္းရာဇာၾကီးအားဆက္သက္ေသာ ဗမာမင္းနႏၵဘုရင္၏သမီးေတာ္ ရွင္မေနွာင္းႏွင့္ေတြ႕ခြင့္ရခဲ့စဥ္က အေၾကာင္းရာမ်ားကို ေဖာ္ျပေရးသားရာ၌မိဖုရား ရွင္မေႏွာင္းသည္ မိမိ ေမြးရပ္ဗမာျပည္ကို လြမ္းေဆြးရေနပံု မိဘနွင့္ ကဲြ ေဆြးမ်ဳိးနွင့္ ကြဲရသျဖင့္ ေသာကပရိေဒ၀ျဖစ္ေနရပံုစသည္တို႕ကို အေသးစိတ္ တစ္ခုမက်န္ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။မင္းခေမာင္း။ (၁၆၁၂-၂၆၂၂)။၁၆၁၂--ခုနွစ္တြင္ ခမည္း အိမ္ေရွ႕မင္းသား ခေမာင္းဘုရင္ျဖစ္လာသည္။ ထီးနန္းဆက္ခံျပီးမၾကာခင္မွာပင္ ခမည္းေတာ္လက္ထက္ ရန္မူခဲ့ေသာ (sandwip) ကြ်န္းရိွ ေပၚတူဂီ တိုင္ဘာအိုင္ တပ္ကို စတင္ေခ်မွဳန္းရေတာ့သည္။ တိုင္ဘာအိုင္ကို တိုက္ရာတြင္သူ၏ ပထမၾကိဳးပမ္းခ်က္မေအာင္ျမင္ခဲ့ေခ်။(တရိပူရ (TIPPERA)မင္းက ေနာက္မွ၀င္တိုက္ေနေသာေၾကာင့္တစ္ေခါက္ျပန္ဆုတ္လာသည္။ တိုင္ဘာအိုက္တြင္လည္း ထိုအခိုက္တန္႕တြင္မဂိုဘုရင္တပ္မ်ား ဖိတိုက္ာေနျပီျဖစ္၍ ရခိုင္ကလည္း ေနာက္တက္လာမည့္အလားအလာရိွ ေနရာစစ္နွစ္ဘက္ညိွပ္လာလွ်င္ ခံနိူင္မည္မဟုတ္သည္ကိုသိ၍ ဂိုအရွ္ ေပၚတူဂီ ဘုရင္ခံထံ အကူညီေတာင္းသည္။ဤအကူအညီေတာင္းရာ၌ ဂိုဘုရင္ခံအားေျပာသည္မွာ မိမိသည္ ဒိုင္ယာဂါ၌ရခိုင္တို႕၏ သတ္ျဖတ္ျခင္းကို ခံခဲ့ရေသာ ေပၚတူဂီတို႕အတြက္ ရခိုင္တို႕အား လက္စားေခ်မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ရိခိုင္ျပည္ကိုရပါက ဂိုဘုရင္အား(SANDWIP)ကြ်န္းမွရေသာအေကာက္ခြန္မ်ားကို နွစ္စဥ္ဆက္သက္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ဂတိစကားမ်ားပါရိွသည္။ ဂိုဘုရင္သည္ သေဘာတူလက္ခံျပီး စစ္သေဘာၤ-၁၄-စင္းပါေသာ ေရတပ္စုတစ္စုကို တိုင္ဘာအိုင္အား အကူညီေပးရန္ ပို႕လိုက္သည္ ၄င္း ေရတပ္သည္ ၁၆၁၅-ခုမိုးရာသီ ကုန္ဆံုးေသာ ေအာက္တိုဘာလေလာက္တြင္ ရခိုင္ကမ္းေျခသို႕ ဆိုက္ေရာက္လာသည္။ထိုနွစ္မွာပင္ တိုင္ဘာအိုနွင့္ ဂိုအမ်ားပူးေပါင္းကာ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ကို တိုက္ခိုက္လာသည္။ ရခိုင္မင္းသားတို႕ အျပင္းထန္ ခုခံတိုက္ခိုက္ၾကရသည္။တိုက္ပြဲအတိုင္မွီ ေျမာက္ဦးဆိပ္ကမ္းတြင္ ဆိုက္ကပ္လ်ာက္ရိွေသာ ဒတ္ခ်္စစ္သေဘာၤမ်ားကလည္း ရခိုင္ဘက္မွ၀င္တိုက္ၾကသည္။ထို႕ေၾကာင့္တိုင္ဘာအိုႏွင့္ဂိုအတပ္မ်ားမခံႏူိင္၍ဆုပ္ေျပးသြားၾကရသည္။ ေပၚတူဂီတို႔၏ရန္စသည္ဤအတိုင္းထားလွ်င္ေနာ္အခါရခိုင့္ထီးနန္းကိုမ်ားစြာအေႏွာင့္အယွက္ေပးလာမည္ ကိုတြက္ဆၿပီးမင္းခေမာင္းသည္-၁၆၁၇-ခုႏွစ္တြင္ႀကီးစြာေသာၾကည္းတပ္၊ေရတပ္အားလံုးအရင္းအရင္းျဖင့္စစ္ခ်ီၿပီး-SANDWIP -ကၽြန္းကိုအတင္းထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္လိုက္ရေတာ့သည္။တိုင္ဘာအိုကိုလည္းလက္ရဖမ္းဆီးမိ၍ကြပ္မ်က္လိုက္သည္။ ဖီလစ္ဒီဘရစ္တိုသည္ ၁၆၁၃-ခုႏွစ္တြင္၎၊တိုင္ဘာအိုသည္၁၆၁၇-ခုႏွစ္တြင္၎၊ေသဆံုးနိဂံုးခ်ဳပ္သြားၾကၿပီးေနာက္ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္ဧရိယာတခိုမွာေပၚတူဂီတို႔၏မင္းမူရန္ႀကိဳးပမ္းအားထုပ္မွဳတို႔သည္အလိုအေလွ်ာက္သိမ္းသြားေတာ့သည္။ေနာင္အခါေပၚတူဂီတို႔မွာရခိုင္ကိုအာခံဖို႔အေရးေတြးပင္မေတြးရဲေတာ့ဘဲရခိုင္ဘုရင္ထံေအာက္က်ိဳ႕ခံကာေၾကးစားစစ္္သည္ေတာ္မ်ားအျဖစ္သာဆက္လက္အမွဳထမ္းလာၾကေတာ့သည္။ ဒတ္ခ်္((DURTCH(HOLAND))ႏွင့္ဆက္္ဆံေရး၊၊ ။သံလ်င္၌ဒီဘရစ္တိုပုန္ကန္သည့္အခ်ိန္ေလာက္တြင္ဒတ္ခ်္တို႔သည္ရခိုင္ျပည္နွင့္ဘဂၤလားနယ္တို႔တြင္ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ရန္ၾကိဳးပမ္းစျပဳလာၾကသည္။၁၆၀၅-ခုနစ္တြင္ဂဂၤါ ျမစ္၀ရိွေကာ္ရိုမန္ဒါကမ္းေျခ(CORMANDELCOST)ရွိမဆူလီပထန္(MASULIPATAM)ႏွင့္ပတ္တာတိုလီ(PETOLI)ျမိဳ႕မ်ား၌စက္ရံုမ်ားတည္ေထာင္ခဲ့သည္။မင္းရာဇာၾကီး၏ဖိတ္ၾကားခ်က္အရ၁၆၀၇-ခုနစ္တြင္အထက္ေဖၚျပပါစက္ရံုမ်ား၏အၾကီးအကဲျဖစ္ေသာဒတ္ခ်္လူမ်ိဳးပီေယကာ၀ီလန္(PIETER WILEMSZ)ႏွင့္ဂ်န္ဂ်ာရိတ္(JANJAGREEITSZ)တို႔ႏွစ္ဦးေျမာက္ဦးသိုရေရာက္လာခဲ့ၾကသည္။၄င္းတို႔အားမင္းရာဇာၾကီးကသံလ်င္(DEBRITO)ကိုတိုက္ရာတြင္ကူညီပါကဘဂၤလားကမ္းေျခရိွေပၚတူဂီတို႔အားေနထိုင္ခြင့္ျပဳထားေသာ(DIANGASANDWI)ဆိပ္ကမ္းေနေျမအားလံုးတြင္ဒတ္ခ်္တို႔အားေနခြင့္ေပးမည္မဟုကမ္လွမ္းခဲ့ေသာ္လည္းဒတ္ခ်္တို႔ကမိမိတို႕စစ္မတိုက္လိုကူးသန္းေရာင္၀ယ္ေရးသာလုပ္လုိသည္ဆိုသည့္တိုင္ေအာင္၁၆၁၅-ခုႏွစ္တြင္ေပၚတူဂီမ်ားေျမာက္ဦးကိုလာေရာက္တိုက္စဥ္ကဒတ္ခ်္တို႔သည္ရခိုင္ဘက္မွ၀င္တိုက္၍ေပၚတူဂီမ်ားကိုခ်ိဳးနွိမ္ခဲ့သည္။ဒတ္ခ်္သည္ေျမာက္ဦး၌၄င္းတို႔၏ကုန္ထုတ္လုပ္ေရးစက္ရံုမ်ားကိုအၾကိမ္ၾကိမ္တည္ေဆာက္လုပ္ကိုင္ခဲ့ျပီးဘုရင္ကစစ္ကူေတာင္သည္မ်ားကိုမလိုက္ေလ်ာ့နိုင္ၾကသျဖင့္အၾကိမ္ၾကိမ္လည္းစက္ရံုမ်ားကိုပိတ္ပစ္ခဲ့ရသည္။ သီရိဓမၼရာဇာ(၁၆၂၂-၁၆၃၈)။ ။မင္းခေမာင္း၏သားေတာ္ျဖစ္သည္ဟရီေတာင္၏အရွိနန္ေဆာင္၌ေမြးဖြားေတာ္မူ၍မင္းဟရီဟုတြင္သည္။မင္းျဖစ္လ်ွင္အေနာက္ဘက္ဘဂၤလားနယ္မွရန္သူမ်ားကိုရွင္လင္းရသည္။ဂိုအတပ္ကိုေတာ္လွန္လိုက္ျခင္း။ ။၁၆၃၂-ခုႏွစ္တြင္မဟာမဂိုဘုရင္ရွဂ်ဟန္(SHAHJAHAN)က ဟ်ဴကလီျမစ္(HUGLI)တစ္ေလ်ာက္တြင္ေနထိုင္ေသာေပၚတူဂီမ်ားကိုေမာင္းထုတ္ရန္စိုင္းျပင္းလားသည္။သူ႔ေရတပ္သည္လည္းစစ္တစ္ေကာင္းျမိဳ့ကို၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ရန္ခ်ဥ္းကပ္လာသည္။ျမိဳ့ထဲမွၾကံ့ခိုင္စြာခုခံကာကြယ္ျခင္ကားရွိ၏။သို႔ေသာ္အခ်ိန္မီစစ္ကူမေရာက္လာပါကမဂိုမ်ားလက္ထဲသို႔စစ္တစ္ေကာင္းျမိ့ဳက်ေရာက္သြားနိုင္သည္။ေပၚတူဂီတပ္အခ်ိဳ႕သည္မဂိုတပ္မ်ားအားၾကားျဖတ္၀င္တိုက္ၾကေသး၏။သို႔ေသာ္စစ္ကူအျမန္ေရာက္မွအေျခအေနေကာင္မည္ျဖစ္၍ခရိယာန္ဘုန္းၾကီးဖာသာကာဘရယ္(FATHACABRAL)အားရခိုင္ဘုရင္သီရိသူဓမၼရာဇာထံစစ္ကူျမန္ျမန္ပို႔ရန္အေၾကာင္းၾကားသတင္းေပးပို႔လိုက္သည္။ သိရိသုဓမၼရာဇာကားဤကိစၥကိုဖာသာကာဘရယ္မေရာက္လာခင္ကပင္သိႏွင့္ထားၿပီးေရတပ္တပ္စုတစုကိုစစ္ကူလႊတ္ထားႏွင့္ၿပီးေလၿပီး၊သို႔ေသာ္ရာသီဥတုဆိုးေနမႈေၾကာင့္အခ်ိ္န္မွီမေရာက္ႏိူင္ျဖစ္ခဲ့ရာစစ္တေကာင္းၿမိဳ႕မွာရန္သူမဂိုတို႔လက္ေအာက္က်ေရာက္သြားသည္။ရခိုင္ေရတပ္လာေနၿပီဟူေသာသတင္းကိုၾကားရသည္ႏွင့္မဂိုတပ္မ်ားစစ္တေကာင္းမွရသမွ်ေသာပစၥည္းမ်ားကကိုတေရာေသာပါးယူၿပီးအူယားဖားယားထြက္ေျပးၾကသည္။ရခိုင္ေရတပ္လည္းမဂိုေရတပ္ေနာက္သို႔အတင္းလိုက္တိုက္ၾကရာလမ္းတြင္မွီသျဖင့္မဂိုေရတပ္တခုလံုးျပဳတ္သြားသည္အထိတိုက္ခိုက္ေခ်မႈန္းလိုက္ၾကေတာ့သည္။ထို႔ေနာက္ျပန္လာၿပီးစစ္တေကာင္းျမိဳ႕မွာစခန္းခ်ေနၾကသည္။ဤတိုက္ပဲြဆင္ႏြဲ႔ရာ၌သိရိသုဓမၼရာဇာမွာရည္ရြယ္ခ်က္ႏွစ္ခုရွိသည္။ပထမအေၾကာင္းမွာ-HUGLI-ျမစ္တေက်ာ့၏တေလွ်ာက္မဂိုဘုရင္လက္ေအာက္က်သြားပါကစစ္တေကာင္းၿမိဳ႕လည္းမဂိုဘုရင္လက္ေအာက္က်ေရာက္မည့္အျဖစ္ကိုကာကြယ္တားဆီးရန္၊ဒုတိယတစ္ခ်က္မွာဤသို႔မဂိုတပ္ကိုေအာင္ျမင္လိုက္ျခင္းကိုအေၾကာင္းျပဳ၍မဂိုဘုရင္ခံခ်ဳပ္သည္မိမိႏွင့္လာေပါင္းၿပီးမဂိုဘုရင္ကိုကာကြယ္ရန္ျဖစ္သည္။ယခုသူ႔ရည္မွန္းခ်က္အတုိင္းပင္မဂိုတပ္မ်ားအားေအာင္ျမင္လိုက္ေသာအခါမဂိုဘုရင္ခံခ်ဳပ္သည္သိရိသုဓမၼရာဇာႏွင့္ေဆြးေႏြးႏိူင္ရန္သူ႔ကိုယ္စလွယ္ဂါစပါဒီမစကြိတ(GASPARde MESQUITA)အားေျမာက္ဦးျမိဳ႕သို႔ေစလြတ္ခဲ့သည္။ဘုန္းေတာ္ႀကီးမန္နရိတ္(MANRIQUE)အားလည္းသူ႔အၾကံေပးအရာရွိျဖစ္ထည့္ေပးလိုက္သည္။သို႔ေသာ္ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပဲြမေအာင္ျမင္သျဖင့္မဂိုသေဘၤာမ်ားျပန္သြားၾကရသည္။မန္နရိတ္ဘုန္းေတာ္ႀကီးတပါးတည္းသာသီရိသုဓမၼရာဇာထံတြင္က်န္ရစ္ခဲ့သည္။ေနာင္အခါမန္နရိတ္သည္သီရိသုဓမၼရာဇာဘိသိပ္ပဲြအေၾကာင္းရခိုင္ျပည္အေၾကာင္းတို႔ကိုစာအုပ္ေရးသားထုပ္ေ၀ေလသည္။(မန္နရိတ္ေရးနန္းတက္ပဲြကိုေအာက္နား၌ေဖၚျပလိုက္သည္)။ဒတ္ခ်္တို႔ႏွင့္ကားခမည္းေတာ္ေနာ္ေတာ္တို႔လက္ထက္ကကဲ့သို႔ပင္သီရိသုဓမၼရာဇာလက္ထက္တြင္လည္းအဆင္မေျပျဖစ္ရသည္။၁၆၃၅-ခုႏွစ္တြင္ဒတ္ခ်္လူမ်ိဳးအဒန္ဘန္ဒါမန္ဒါရီ(ADAMVANDERMANDERE)သည္ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕၌စက္ရံုဖြင့္လာျပန္သည္။သို႔ေသာ္လည္းမၾကာမွီျပန္တိုက္ရသည္ပိတ္ရက္သည့္အေၾကာင္းမွာႏိူင္ငံေရးစီးပြားေရးေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ မလကၠာ(MALACCA)အနီဒတ္ခ်္တို႔၏နယ္ေျမျဖစ္ေသာဘတ္တာဗိယာ(BATAVIA)တြင္မဂိုသံတမန္မ်ားအားလက္ခံထားေၾကာင္းသိရေသာအခါသိရိသုဓမၼရာဇာမွာအမ်က္ထြက္ၿပီးမဂိုဘုရင္ဟာမိမိရန္သူျဖစ္ေၾကာင္းဤရန္သူသံတမန္အားအဘယ္ေၾကာင့္လက္ခံထားရပါသလဲဟူေသာကန္႔ကြက္စာကို -BATAVIA-ရွိဒတ္ခ်္အႀကီးအကဲမ်ားထံသို႔ပို႔လိုက္ေလေတာ့သည္။အျခားတဘက္ကလည္းဆန္စပါးေရာင္း၀ယ္ေရးကိုဘုရင္တစ္ဦးတည္းလုပ္ကိုင္ကာ-မိုႏိုပိုလီ(MONOPOLY)လုပ္ထားသည္ကိုဒတ္ခ်္တို႔ကမေက်နပ္ျဖစ္ၾကသည့္အေၾကာင္းလည္းတခုအပါအ၀င္ျဖစ္သည္။ဤအေၾကာင္းႏွစ္ခုေၾကာင့္အထက္ပါစက္ရံုကိုပတ္ကာဒတ္ခ်္တို႔လုပ္ငန္းမ်ားကိုေျမာက္ဥၿမိဳ႕ေတာ္မွရုပ္သိမ္းသြားျခင္းျဖစ္သည္။ဤသည္မွာႏိုင္ငံျခားဆက္ေရး၌ေတြ႕ရျမဲဓမၼတာသာျဖစ္သည္။ နန္းတက္ပဲြ။ ။ ရခိုင္ဘုရင္အဆက္ဆက္တို႔သည္ရာဇတ္ေသာကမဂၤလာပဲြေတာ္ကိုခန္းနားႀကီး က်ယ္စြာဆင္ယင္က်င္းပေလ့ရွိၾကသည္။ဤနန္းတက္ပဲြမွာသီရိသုဓမၼရာဇာလက္ထက္၁၆၃၄-ခုႏွစ္တြင္က်င္းပေသာနန္းတက္ပဲြတစ္ခုျဖစ္သည္။ တိုင္းျပည္သို႔ေၾကျငာျခင္း။ ။ဘုရင္မင္းျမတ္၏ရာဇာတိေသာကမဂၤလာသဘင္ယင္က်င္းပမည့္အေၾကာင္းကိုလြန္ခဲ့ေသာေျခာက္လခန္႔ကပင္ျပည္သူမ်ားသို႔အသိေပးၿပီးျဖစ္ရာဘိသိပ္ပဲြေတာ္မ်ားမတိုင္မွီညခ်မ္းအခ်ိန္တြင္ကားေရႊနန္းေတာ္ရင္ျပင္၌ႀကီးမားေသာအေျမာက္လက္နက္မ်ားကိုအခ်က္ေပါင္းမ်ားစြာပစ္ေဖာက္လ်က္ျပည္သူမ်ားၾကားသိေစရန္တရား၀င္ေၾကျငာလိုက္ေလသည္။ထို႔ေနာက္နန္းေဆာင္ျပသာဒ္အသီးသီး၌ဆီမီးတန္ေဆာင္မ်ားညွိထြန္း၍အထူးထူးအျပားျပားေသာဒူရိယာတို႔ျဖင့္တီးမွဳတ္ေျဖေဖ်ာ္ၾကသည္။ပဲြေတာ္ေန႔နံက္အာရံုမတက္မွီအခ်ိန္တြင္ေရႊနန္းေတာ္အတြင္းရွိေဆာင္နန္းဘံုျမင့္အသီးသီး၌ေရာင္မ်ိဳးေတြ႔ၾကရ၏ထို႔ေနာက္တြင္ကားလြန္ခဲ့ေသာညည့္ကဲ့သို႔ပင္ဒူရိယာမ်ိဳးစံုတီးမွဳတ္သံမ်ားေပၚထြက္လာ၏။တူရိယာသံမ်ားမွာပထမတြင္ႏွလံုးစိတ္၀မ္းေအးခ်မ္းေစေသာျငိမ့္ေျငာင္းသာယာသည့္အသံမ်ားကိုဘီးမွဳတ္ၾကၿပီးလွ်င္ေနာက္ပိုင္းတြင္မူစိတ္ဓာတ္အားမာန္တက္ၾကြ/ေစေသာေသနဂၤဗ်ဴဟာတူရိယာမ်ားကိုတီးမွဳတ္ၾကေလသည္။တခ်ိန္တည္းလိုပင္နားကြဲလုမတတ္အေျမာက္ေသနတ္သံမ်ားတပ္ဆင့္ေပၚထြက္လာျပန္သည္။ေနာက္မ်ားမၾကာမွီအာရံုက်င့္၍မိုးစင္စင္လင္းေသာအခါထြင္ျပည္သူအေပါင္းတို႔သည္၀တ္ေကာင္းစားလွမ်ားစြာကို၀တ္ဆင္လွ်က္ၿမိဳ႕ေတာ္လမ္းမမ်ားသို႔အခ်ိဳ႕ခ်ဳိ႕အသကအသကထြက္လာၾကရာျမင္ကြင္းတစ္ခုလံုးမွာေပ်ာ္ရႊင္စရာအတိျဖစ္ေနေတာ့၏။ မူးမ်ိဳးမတ္ႏြယ္မ်ားႏွင့္ရာထူးဌာနႏၱရရွိမ်ားကမူေရႊနန္းေတာ္၌စုရံုးေရာက္ရွိေနၾကေလသည္။တူရိယာဂီတသံမ်ားဆူညံစြာတီးမွဳတ္ေနသည့္အၾကားကဆင္ႀကီးတေကာင္ေရာက္ရွိလာ၏ထိုဆင္ႀကီးအားကႀကိဳးတန္ဆာစုံလင္စြာဆင္ယင္ထားၿပီးလွ်င္အစြယ္ႏွစ္ေခ်ာင္းတြင္လည္းအဖိုးတန္ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ားစီခ်ယ္ထားေသာအစြယ္မ်ားႏွင့္လွပစြာကြက္ထား၏ဆင္၏ေက်ာ့ကုန္းေပၚတြင္မူေငြျဖင့္ျပဳလုပ္ထားေသာဆင္ေပါင္းကကိုတင္ထားေလသည္။ဆင္ေပါင္းက၏မ်က္နာစာ-၄-ဘက္တြင္အကာအရံဟူ၍ေရႊေငြျဖင့္ျပဳလုပ္ေသာအစိမ္းေရာင္ကန္႔လန္႔ကာမ်ားသာရွိ၏အထဲတြင္မူေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ိိဳးစံုစီျခယ္ထားေသာေရႊလင္ပန္းတစ္ခုရွိၿပီးလွ်င္ရာဇာတိေသာကမဂၤလာပဲြေတာ္ေၾကျငာခ်က္ပါငင္ေသာဘုရင္မင္းျမတ္၏စာခၽႊန္ေတာ္ကိုလင္ပန္းေပၚ၌တင္ထားေလသည္။ဆင္ေပါင္းက၏ေရွ႕တြင္စစ္ကဲတဦးထိုင္လွ်က္ပါလာ၏ပုဂၢိဳလ္သည္ေရႊျပားမ်ားကပ္ထားေသာအျဖဴေရာင္၀တ္စံုကို၀တ္ဆင္ထား၏။၎၏ေရွ႕တြင္မူဆလင္သည္မိမိ၏ထိုင္ေနက်ေနရာ၌ထိုင္လွ်က္ရွိေလသည္။ဆင္-ထိန္းသည္အနီေရာင္ပိုး၀တ္စံုကို၀တ္ဆင္ထားၿပီးလွ်င္သူ၏လက္တြင္ခၽြန္းကိုကိုယ္ထား၏စစ္ကဲစီးလာေသာဆင္၏ေနာက္တြင္စစ္ဆင္-၃၂-ေကာင္လိုက္ပါလာၾက၏ထိုဆင္မ်ားအားလည္းေရႊေငြရတနာတို႔ျဖင့္ကႀကိဳးတန္ဆာဆင္ယင္ထား၏၎တို႔၏ေက်ာကုန္းေပၚတြင္မူသစ္သားျဖင့္ျပဳလုပ္၍ေငြျပားကြပ္ထားေသာဆင္ေပါင္းကမ်ားကိုတင္ထားေလသည္။ထိုဆင္မ်ား၏လည္ပင္းတြင္ေငြေခါင္းေလာင္းမ်ားဆဲြထားၿပီးအစြယ္မ်ားတြင္မူေငြစြယ္ေခြမ်ားစြတ္မ်ားထားေလသည္ဆင္မ်ား၏ေက်ာကုန္းေပၚမွဆင္ေပါင္းကသီးသီးတြင္ေရာင္စံုပိုးသားအလံ-၄-ခုစီစိုက္ထူထားရာေလထဲတြင္အလံမ်ားတဖ်က္ဖ်က္လႈပ္ခတ္ေနၾကေသာ၎တို႔၏ပူအိုက္ေသာခႏၶာကိုယ္ႀကီးမ်ားအားယပ္ခတ္ေပးေနသလိုရွိေနၾက၏။အဆိုပါဆင္တန္းႀကီးမ်ားေရွ႕မွဆင္တေကာင္ေပၚတြင္မူစည္တီးသမားတီး၍လိုက္ပါလာေလသည္၊ဆင္ကိုပိုးသားဒြါဒရာမ်ားျဖင့္ဆင္ယင္ထားၿပီးလွ်င္စည္တီးသမားကမူအစိမ္းေရာင္၀တ္စံုကို၀တ္ဆင္ထား၏စည္တီးသမားသည္စည္ႀကီးကိုအဆက္မျပတ္တီးလွ်က္ရွိ၏၊ယင္းတို႔အားလံုး၏ပတ္ပတ္လည္တြင္ကားျမန္မာမ်ား၊မဂိုမ်ားႏွင့္ဥႆာ၊ပဲခူးသားမ်ားျဖင့္ဖဲြ႔စည္းထားေသာျမင္းသည္ေတာ္ေျခာက္ရာ(၆၀၀)တို႔လိုက္ပါလာၾက၏၊ျမင္းသည္ေတာ္တို႔သည္အေရာင္မ်ိဳးစံုပိုးသား၀တ္စံုမ်ားကို၀တ္ဆင္ဖားၾကၿပီးလွ်င္၎တို႔၏ျမင္းမ်ားကိုလည္းအလားတူပင္ဆင္ယင္ထားၾက၏ထိုအခ်ိန္တြင္တူရိယာ၊ဂီတသံမ်ိဳးစံုတို႔ကိုစည္း၀ါးညီညီျဖင့္တီးမႈတ္ၾကရာနားေထာင္၍မၿငိးႏိူင္ေအာင္ပင္ရွိေလ၏၊ယင္းဆင္တန္းျမင္းတန္းႀကီးေနာက္မွမ်ားျပားလွေသာလူအုပ္ႀကီးသည္တသိတတန္းႀကီးလိုက္လာၾကသျဖင့္လမ္းမ်ားကိုျဖတ္ကူး၍မရႏူိင္ေအာင္ရွိေတာ့၏။ ယင္းသို႔ဆင္တပ္ျမင္းတပ္နွင့္လူအုပ္လူတန္းၾကီီးသည္ဦီးတည္ရာသို႔ခ်ီတက္သြားျပီးေနာက္မ႑ပ္ကနားမ်ားထိုးထားေသာေနရာသို႔ေရာက္လာခဲ့ေလသည္။မ႑ပ္မ်ားကိုလွပစြာမြမ္းမံျပင္ဆင္ထားသည့္အျပင္အဖိုးတန္ေကာ္ေဇာမ်ားကိုလည္းခင္းထား၏။ဤေနရာသို႔ေရာက္လာေသာအခါဆူညံေနေသာလူအုပ္ၾကီးသည္ရုပ္ရွင္းျငိမ္သက္သြားျပီးဂီတသံစဥ္မ်ားလည္းတိတ္ဆိတ္သြားသည္။ထို႔ေၾကာင္ဘိတ္သိပ္ပြဲေတာ္ေၾကာင္ျငာစာတမ္းကိုျပည္သူအမ်ားၾကားသိေအာင္ဖတ္ၾကားေလသည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ဂဂၤါျမစ္မွေရကုိခပ္ယူရန္အလို႔ငွာေလွျမန္ေတာ္နွစ္စင္းကိုေစလႊတ္လိုက္သည္။ဤခရီးမွာရခိုင္ျပည္မွ(၁၅)ရက္ခရီးျဖစ္၏၊၄င္းတို႔ကဂဂၤါေရကိုျမင့္ျမတ္ေသာေရဟူ၍ယံုၾကည္ၾကသည့္အတိုင္းရခိုင္ဘုရင္မ်ားကလည္းဂဂၤါျမစ္ေရျဖင့္ေရွးဦးစြာေရခ်ိဳးသန္႔စင္ျပီးမွသာလွ်င္ဧကရာဇ္မင္းျမတ္၏သရဖူကိုခံယူထိုက္သည္ဟုယံုၾကည္ၾက၏။ မင္းသီမင္းသားမ်ားအားဘိတ္သိပ္သြန္းပြဲ။